Mentalność i Moralność Podatkowa a Reakcje Gospodarstw Domowych na Obowiązek Podatkowy

Podatek w swej konstrukcji wymusza przejmowanie części dochodu lub majątku gospodarstw do-mowych, przez co często postrzegany jest jako świadczenie ograniczające konsumpcję, inwestycję oraz wolność jednostki. Pozbawiony waloru neutralności podatek generuje skutki gospodarcze i społeczne, a przez to w istotny sposób determinuje zachowania uczestników rynku. Elementy techniki podatkowej tj. podmiot, przedmiot, wysokość stawki, ulgi i zwolnienia wpływają na reakcje gospodarstw domowych względem zobowiązań podatkowych. Rozwój cywilizacyjny, przyspieszony postęp nauki i techniki do-prowadził z jednej strony do poprawy warunków ekonomicznych życia współczesnych społeczeństw, z drugiej strony podkreśla się także zauważalny spadek moralności obywateli. Do pozaekonomicznych czynników wpływających na zachowania podatników można zaliczyć natomiast tradycje regionalne, czynniki ze sfery psychologicznej oraz moralność i mentalność społeczeństwa.
Podatek jako świadczenie przymusowe, bezzwrotne i nieekwiwalentne zawsze stanowi ograniczenie konsumpcji podatnika i rodzi uczucie niezadowolenia. W artykule scharakteryzowano postawy podatni-ków oraz przesłanki pozaekonomiczne mogące wpływać na reakcje gospodarstw domowych względem obowiązku podatkowego. W literaturze najczęściej wyróżnia się sześć reakcji podatników na obciążenie fiskalne: spełnienie obowiązku podatkowego, przerzucanie podatku, legalne unikanie podatku, nadro-bienie, nielegalne uchylanie się od podatku oraz wycofywanie się z działalności objętej daniną. Najko-rzystniejsze dla administracji fiskalnej jest dostosowanie się do podatku. Celem artykułu jest zaprezen-towanie istoty moralności i mentalności podatkowej Polaków oraz ich wpływu na skłonność do oszustw podatkowych gospodarstw domowych.

Pełny tekst (pdf)

[1] Alm J., Torgler B., Culture differences and tax morale in the United States and in Europe, „Journal of Economic Psychology”, Amsterdam 2006/27.

[2] Bankructwa gospodarstw domowych. Perspektywa ekonomiczna i społeczna, red. Świecka B., Difin, Warszawa 2008.

[3] Bernal A., Zjawisko uchylania się od podatków dochodowych i metody jego ograniczania, Difin, Warszawa 2008.

[4] Bogacka-Kisiel E., Finanse osobiste. Zachowania – produkty – strategie, PWN, Warszawa 2012.

[5] Bywalec Cz., Ekonomika i finanse gospodarstw domowych, PWN, Warszawa 2012.

[6] Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków, red. Czapiński J., Panek T., WSFiZ w Warszawie, Warszawa 2009.

[7] Feld L.P., Frey B.S., Tax Evasion in Switzerland: The Roles of Deterrence and Tax Morale, Working Paper, Center for Research in Economics, Management and the Arts-CREMA, Ba-sel, 2006/13.

[8] Gaudemet P., Finanse publiczne, PWE, Warszawa 2000.

[9] Głuchowski J., Polskie prawo podatkowe, LexisNexis, Warszawa 2006.

[10] Gołdyn A., Przyczyny ucieczki przed podatkiem, „Monitor Podatkowy” 1996/6.

[11] Gomułowicz A., Małecki J., Podatki i prawo podatkowe, LexisNexis, Warszawa 2004.

[12] Gomułowicz A., Polityka podatkowa w Polsce i przesłanki jej kształtowania, „Monitor Podat-kowy” 1996/5.

[13] Grzywacz J., Pranie pieniędzy. Metody. Raje Podatkowe. Zwalczanie, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2011.

[14] Gumułowicz A., Zasada sprawiedliwości podatkowej, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2001.

[15] Gwiazdowski R., Podatek progresywny i proporcjonalny. Doktrynalne przesłanki, praktyczne konsekwencje, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007.

[16] Jacob F., Taxes are what we pay for a civilized society – moralność i kultura podatkowa na tle amerykańskiego systemu podatkowego, „Monitor podatkowy” 1995/9.

[17] James S., Nobes C., The economics of Taxation, Philip Allan, Oxford 1988.

[18] Kichler E., The economic psychology of tax behaviour, Cambridge University Press, Cam-bridge 2007.

[19] Klein A., Steuermoral und Steuerrecht. Akceptanz als Element einer steuerlichen Rechtferti-gungslehre, Europäischer Verlag der Wissenschaften, 1997.

[20] Kliamkin I., Timofiejew L., Szara strefa w Rosji, Cyklady, Warszawa 2003.

[21] Komar A., Finanse publiczne w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Byd-goszcz 1996.

[22] Kozłowicz A., Mruk H., Nowaczyk G., Przyczyny i konsekwencje drugiego obiegu dochodów, „Gospodarka Planowa” 1987/6.

[23] Krajewska A., Podatki. Unia Europejska, Polska, Kraje Nadbałtyckie, PWE, Warszawa 2004.

[24] Kruszewski R., Polacy o podatkach, „Przegląd Podatkowy” 1992/3.

[25] Mróz B., Gospodarka nieoficjalna w systemie ekonomicznym, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2002.

[26] Niesiobędzka M., Relacje podatnik – państwo jako predykatory moralności podatkowej, „Psy-chologia Społeczna”, tom 4/3, red. M. Lewicka, Polskie Stowarzyszenie Psychologii Społecz-nej, Warszawa 2009.

[27] Oręziak L., Konkurencja podatkowa i harmonizacja podatków w ramach Unii Europejskiej. Implikacje dla Polski, WSHiP w Warszawie, Warszawa 2007.

[28] Pietrewicz M., Polityka fiskalna, Warszawa 1993.

[29] Piński J., Trębski K., Zrobieni na szaro, „Wprost” 2003/5.

[30] Schneider F., Torgler B., Shadow Economy, Tax Morale, Governance and Institutional Quali-ty: A Panel Analysis, „IZA Discussion Paper Series” 2007/2541.

[31] Sufin Z., Społeczne uwarunkowania i konsekwencje kryzysu, „Nowe Drogi” 1980/12.

[32] Szczodrowski G., Polski system podatkowy, PWN, Warszawa 2007.

[33] Szulc A., Przyczyny i skutki zatrudnienia nierejestrowanego w Polsce, Cedetu, Warszawa 2013.

[34] Taranow I., Socjalno-psychologiczne aspekty uchylania się od podatków na Ukrainie, „Studia i Prace KZiF”, z. 22, SGH, Warszawa 2001.

[35] Torgler B., Tax Compliance and Tax Morale. A Theoretical and Empirical Analysis, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham 2007.

[36] Wiśniewski M., Źródła i rozmiary drugiego obiegu gospodarczego w Polsce, „Ekonomista” 1985/6.