W POSZUKIWANIU PIERWSZEJ PRZYCZYNY ZŁA – FILOZOFIA MARIANA ZDZIECHOWSKIEGO

Celem opracowania jest próba analizy twórczości Mariana Zdziechowskiego ze szczególnym uwzględnieniem filozofii zła. Problematyka podejmowana przez polskiego filozofa była jedną z najtrudniejszych i wyjątkowo niemodnych w czasach w których żył. Głównym pytaniem, które stawiał Zdziechowski to pytanie o źródło i genezę zła. Jednak trudność, polega na tym, że „profesor Marian Zdziechowski nie był ekspertem: nie był ani filozofem, ani teologiem, ani psychologiem, ani socjologiem, ani historykiem, ani krytykiem literackim, choć jednocześnie zajmował się filozofią, teologią, psychologią, socjologią, historią i krytyką literacką. W epoce fragmentaryzacji wiedzy, różnicowania i wąsko pojętej specjalizacji spoglądał na zjawiska całościowo, uwzględniając zawsze materialny, psychiczny oraz duchowy wymiar egzystencji człowieka" - tymi właśnie słowami Zenon Chocimski rozpoczyna swą przedmowę do książki "Widma przyszłości, na którą składają się teksty Mariana Zdziechowskiego.
Rozważania zawarte w artykule rozpoczynają się od krótkiego słowa wstępnego wskazującego na inspiracje, którymi kierował się filozof oraz analizy problematyki zła w myśli chrześcijańskiej, ze szczególnym uwzględnieniem św. Augustyna. Początkowo w myśli chrześcijańskiej współistniały dwa ujęcia problemu zła: pesymistyczny oraz optymistyczny. Pierwszy z nich kładł nacisk na to, co było mottem w piśmiennictwie Zdziechowskiego a więc na fakt, że fundamentem świata jest zło, zaś drugi głosił, iż możliwe jest wyzwolenie bytu ze wspomnianego wyżej zła. Oba te przesłania istniejąc jednocześnie, pozwalały uchronić się zarówno przed nieprzystającym do rzeczywistości optymizmem, jak i pesymizmem, manicheizmem i gnozą. Zdziechowski interpretuje myśl Augustyna, a szczególnie Państwo Boże jako pierwszą próbę teodycei, która podobnie jak późniejsza koncepcja Hegla chciała oswoić zło, potraktować je jako niezbędny element rozwoju dziejów, konieczny do pełnej harmonii. Tego typu wkomponowanie elementu zła w proces dziejów, niestety zdaniem polskiego filozofa, usprawiedliwia je.

Pełny tekst (pdf)

[1] Krasicki, Eschatologia i mesjanizm. Studium światopoglądu Mariana Zdziechowskiego, Wrocław 1994.
[2] Krąpiec M. A., Dlaczego zło? Rozważania filozoficzne, Lublin 1995.
[3] Skoczyński J., Wartość pesymizmu, Kraków 1994.
[4] Stecko J., Homo crudelis – koncepcja natury ludzkiej Mariana Zdziechowskiego w zderzeniu z czasami współczesnymi, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Ekonomia i Nauki Humanistyczne, nr 18 (2011).
[5] Stecko J., Problematyka zła w myśli Mariana Zdziechowskiego tłem do rozważań europejskiej filozofii zła, [w:] Filozofia polska na tle filozofii europejskiej w XX wieku, Częstochowa 2014 (w druku).
[6] Wesołowska E.N., Działać przed katastrofą, Toruń 1994.
[7] Zdziechowski M., Pesymizm, romantyzm a podstawy chrześcijaństwa, Warszawa 1993.