MYŚL FILOZOFICZNA EMMANUELA LEVINASA WOBEC PROBLEMU HOLOKAUSTU

Emmanuel Levinas urodził się w 1906 r. w Kownie w rodzinie należącej do inteligencji żydowskiej, a zmarł w Paryżu w roku 1996. Na biografii i myśli filozofa w szczególny sposób odcisnęła się historia XX wieku. Doświadczenia II wojny światowej, a zwłaszcza Holokaust, stają się kluczowe dla myśliciela. Jedno z jego podstawowych pytań tego traumatycznego doświadczenia dotyczy tego, jak możliwa jest filozofia po Zagładzie? W refleksji Levinas łączy doświadczenie historyczne z doświadczeniem filozoficznym. Twórczość Levinasa układa się w trzy okresy. Pierwsze prace powstają pod wpływem Heideggera i skrótowo można je określić mianem ontologicznych. Nowy etap rozpoczyna się już po wojnie i charakterystyczne jest dla tego okresu zainteresowanie metafizyką. W trzecim okresie Levinas kładzie nacisk na relacje międzypodmiotowe jednostek odpowiedzialnych za siebie. Podstawowym pojęciem filozofii Levinasa jest pojęcie Innego. Myśliciel zajmuje się doświadczeniem spotkania ja z Innym, w którego trakcie spotykamy się z Nieskończonym. Relacja etyczna, która powstaje pomiędzy ja a Innym, buduje się na bezbronności i słabości Innego. Wymaga od ja oddania mu sprawiedliwości, a nawet ofiary z siebie. Wzbudza poczucie moralne prowadzące do wyrzeczenia się własnej wolności. Inny zjawia się pod postacią śladu. W takim ujęciu relacji z Drugim ujawnia się także odpowiedź filozofa na tragedię Holokaustu lub generalnie – na przemoc ontologiczną. Doświadczenie Innego dokonuje się w spotkaniu z jego Twarzą, która staje się mową. Naga i bezbronna Twarz otwiera na to, co nieskończone. Dzięki epifanii Twarzy Innego spotykamy się z Bogiem. W niej ujawnia się ślad Nieskończonego. Myśl filozofa nie może być zrozumiana bez kontekstu historycznego – doświadczenia Zagłady.

Pełny tekst (pdf)

[1] Emmanuel Levinas. Filozofia, teologia, polityka, red. A. Lipszyc, Instytut Adama Mickiewicza, Warszawa 2006.
[2] Filozofia odpowiedzialności XX wieku, red. J. Filek,Wydawnictwo UJ, Kraków 2004.
[3] Filozofia współczesna, red. J. Tischner, Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, Kraków 1989.
[4] Levinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, tłum. M. Kowalska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
30 B. Mielec, Próba oceny myśli teologicznej Emmanuela Levinasa w świetle zasad teologii moralnej, s. 87.
Myśl filozoficzna… 45
[5] Levinas E., Etyka i Nieskończony. Rozmowy z Philippem Nemo, tłum. B. Opolska-Kokoszka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 1991.
[6] Levinas E., Imiona własne, tłum. J. Margański, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
[7] Levinas E., Kilka myśli o filozofii hitleryzmu, przeł. J. Migasiński, „Literatura na Świecie” 2004/1–2.
[8] Levinas E., O Bogu, który nawiedza myśl, tłum. M. Kowalska, Homini, Kraków 2008.
[9] Levinas E., Trudna wolność. Eseje o judaizmie, tłum. A. Kuryś, Atext, Gdynia 1991.
[10] Gadacz T., Filozofia Boga w XX wieku. Od Lavelle’a do Tischnera, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007.
[11] Gadacz T., Znaczenie idei Boga w filozofii Levinasa, [w:] E. Levinas, O Bogu, który nawiedza myśl, Homini, Kraków 2008.
[12] Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei. Jan Paweł II odpowiada na pytania Vittoria Messoriego, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1994.
[13] Jędraszewski M., Wobec Innego. Relacje międzyprzedmiotowe w filozofii Emmanuela Levinasa, Księgarnia Świętego Wojciecha, Poznań 1990.
[14] Kozak M., Problem zła w filozofii Emmanuela Levinasa, Wydawnictwo Naukowe UP JP II, Kraków 2011.
[15] Mielec B., Próba oceny myśli teologicznej Emmanuela Levinasa w świetle zasad teologii moralnej, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2000.
[16] de Saint-Cheron M., Rozmowy z Emmanuelem Levinasem, tłum. K. Kot, Aletheia, Warszawa 2008.
[17] Szuchta R., Trojański P., Holocaust. Zrozumieć dlaczego, Wydawnictwo IPN, Warszawa 2003.
[18] Tischner J., Śladami Nieskończonego. W kręgu myśli E. Levinasa, „Analecta Cracoviensia” 1986/XVIII.
[19] Tarnowski K., Bóg fenomenologów, Wydawnictwo Biblos, Tarnów 2000.
[20] Wieczorek K., Levinas a problem metafizyki, Uniwersytet Śląski, Katowice 1992.