DYSKUSJE WOKÓŁ METODOLOGICZNEGO STATUSU TEORII POZNANIA W FILOZOFII PODMIOTU

W artykule bada się zagadnienie statusu metodologicznego teorii poznania. Na przestrzeni wieków status ten ulegał ciągłej modyfikacji w kierunku przyznawania teorii poznania w filozofii coraz większego znaczenia aż do wysunięcia jej na pierwsze miejsce wśród dyscyplin filozoficznych. Stosując metodę analizy historycznej, zwanej w filozofii klasycznej metodą historyzmu, autor wskazuje na trudności związane z traktowaniem teorii poznania jako filozofii pierwszej. Wychodząc od analizy powiązań problematyki teoriopoznawczej z dyscyplinami filozofii klasycznej, pokazuje drogę rozwoju filozoficznej refleksji, na której doszło do wysunięcia teorii poznania na pierwsze miejsce wśród dyscyplin filozoficznych oraz negatywne konsekwencje takiego statusu teorii poznania dla uprawiania filozofii. Najważniejszą z nich jest zerwanie związku filozofii z realnie istniejącą rzeczywistością i zamknięcie filozoficznego poznania w polu ludzkiej świadomości. W gruncie rzeczy poznanie zostało zastąpione refleksją nad własnymi aktami poznawczymi. W ten sposób filozofia pozbawiła poznający (myślący) podmiot możliwości kontroli swoich procesów poznawczych poprzez odwoływanie się do realnego bytu. Według tomistów egzystencjalnych sposobem na poradzenie sobie ze wspomnianymi trudnościami jest wypracowanie innego niż w filozofii podmiotu statusu metodologicznego teorii poznania. Otóż teoria poznania powinna być dyscypliną, która źródłowo opisuje poznanie i czyni z niego przedmiot filozoficznego wyjaśnienia. Wtedy jednak teoria poznania nie może być filozofią pierwszą, jej punktem wyjścia nie może być wówczas analiza świadomości. Teoria poznania, badając poznanie, jest wtedy dyscypliną przedmiotową strukturalnie powiązaną z metafizyką.

Pełny tekst (pdf)

[1] Adamczyk S., Krytyka ludzkiego poznania, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1962.
[2] Chudy W., Rozwój filozofowania a „pułapka refleksji”, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1995.
28 Por. ibidem. 29 Por. idem, Epistemologia, s. 193, 200. 30 Por. ibidem, s. 200. 31 Por. A. Maryniarczyk, Przełom w dziejach polskiej filozofii, „Człowiek w Kulturze” 2007/19, s. 87–88.
170 A. Sołtys
[3] Descartes R., Medytacje o filozofii pierwszej, przeł. J. Hartman, Zielona Sowa, Kraków 2006.
[4] Descartes R., Rozprawa o metodzie, przeł. T. Żeleński-Boy, Wydawnictwo Marek Derewecki, Kęty 2009.
[5] Filozofia, podstawowe pytania, red. E. Martens i H. Schnadelbach, przeł. K. Krzemieniowa, Wiedza Powszechna, Warszawa 1995.
[6] Ingarden R., Spór o istnienie świata, t. 1–2, PWN, Warszawa 1960–1961.
[7] Kalinowski J., O istocie i jedności filozofii, „Roczniki Filozoficzne” 6/1 (1958), s. 5–17.
[8] Kamiński S., Dziedziny teorii bytu, [w:] Studia z filozofii Boga, red. B. Bejze, t. 3, Warszawa 1977, s. 78–100.
[9] Kamiński S., Teoria bytu a inne dyscypliny filozoficzne, „Roczniki Filozoficzne” 25/1 (1975), s. 5–18.
[10] Kant I., Krytyka czystego rozumu, przeł. R. Ingarden, t. 1–2, PWN, Warszawa 1986.
[11] Krąpiec M.A., Epistemologia, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, red. A. Maryniarczyk i in., t. 3, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2002, s. 193–200.
[12] Krąpiec M.A., O filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2008.
[13] Krąpiec M.A., Poznanie istniejących rzeczy, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, red. A. Maryniarczyk i in., t. 8, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2007, s. 396–404.
[14] Mansion A., Philosophie première, philosophie seconde et métaphysique chez Aristote, „Revue Philosophique de Louvain” 1958/56, s. 165–221.
[15] Maryniarczyk A., Przełom w dziejach polskiej filozofii, „Człowiek w Kulturze” 2007/19, s. 73–97.
[16] Maryniarczyk A., Tomizm, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, red. A. Maryniarczyk i in., t. 9, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2008, s. 503–508.
[17] Paź B., Naczelna zasada racjonalizmu, Aureus, Kraków 2007.
[18] Reinhold E., Theorie des Menslichen Erkenntnisvermögens und Metaphysik, I–II, Gotha 1832–1835.
[19] Stępień A.B., Wstęp do filozofii, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2007.
[20] Suárez F., Disputationes metaphysicae, Bd. 2, Hildesheim 1998.
[21] Szulakiewicz M., Transcendentalizm Kanta a myśl współczesna, [w:] Immanuel Kant i świat współczesny, red. K. Śnieżyński, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 2004.
[22] Św. Tomasz z Akwinu, Summa contra gentiles, t. 2, Casa Editrice Marietti, Roma–Torino 1946.
[23] Wciórka L., Teoria poznania, Papieski Wydział Teologiczny Redakcja Wydawnictw, Poznań 1996.
[24] Woleński J., Epistemologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.