Starzenie się ludności – perspektywa lokalna

Postępujące starzenie się ludności determinuje zmiany społeczne i ekonomiczne. W literaturze przedmiotu ich charakter, przebieg i skutki najczęściej poddaje się analizie i ocenie w skali makro. Tymczasem zmiany demograficzne mają swoje istotne konsekwencje również w perspektywie lokalnych jednostek terytorialnych i stanowią wyzwanie dla działań władz lokalnych. Celem artykułu jest wskazanie szans i zagrożeń powodowanych postępującym starzeniem się ludności w perspektywie lokalnych jednostek terytorialnych. Ponadto, bazując na dokumentach strategicznych wybranych gmin w Polsce, autorka podjęła próbę odpowiedzi na pytanie czy, a jeżeli tak to na ile, władze lokalne są na takie konsekwencje przygotowane.

Artykuł przygotowano z wykorzystaniem następujących metod badawczych: analizy danych zastanych (desk research) oraz analizy treści zapisów strategii rozwoju wybranych polskich gmin.

Na podstawie wyników analizy treści strategii szesnastu pomorskich gmin stwierdzono, że władze lokalne dostrzegają zagrożenia związane ze starzeniem się ludności (głównie w sferze rynku pracy, opieki zdrowotnej i usług opiekuńczych), ale nie są na nie przygotowane. Większość podejmowanych działań to doraźne inicjatywy polegające na aktywizacji społecznej i kulturalnej osób starszych. Brakuje strategicznych propozycji ukierunkowanych na „odmłodzenie” struktur wieku społeczności lokalnych, zmieniających lokalną gospodarkę przystosowując ją do zmniejszonego dostępu do zasobów pracy i zwiększonego popytu ze strony osób starszych, reorganizacji przestrzeni publicznej i inwestycji w tej przestrzeni – odpowiadających bieżącym i przyszłym wyzwaniom demograficznym.

Pełny tekst (pdf)

1. Błędowski P., Samodzielność osób starszych jako zadanie polityki społecznej, „Gerontologia Polska” nr 6 (3–4)/1998.
2. Błędowski P., Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2002.
3. Błędowski P., Szatur-Jaworska B., Szweda-Lewandowska Z., Kubicki P., Raport na temat sytuacji osób starszych w Polsce, Instytut Spraw Socjalnych, Warszawa 2012.
4. Culmas F., Population Decline and Ageing in Japan – the Social Consequences, Routledge, New York 2007.
5. Directorate-General for Research and Innovation Socioeconomic sciences and humanities, Population ageing in Europe: facts, implications and policies, Bruksela 2014.
6. Długosz Z., Kurek S., Kwiatek-Sołtys A., Stan i perspektywy starzenia się ludności w Polsce i Europie [w:] Człowiek w przestrzeni zurbanizowanej, red. M. Soja, A. Zborowski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków 2011.
7. Fatyga B., Dudkiewicz M., Michalski R., Tomanek P., Kultura pod chmurnym niebem. Dynamiczna diagnoza kultury województwa warmińsko-mazurskiego, Olsztyn 2012.
8. Jurek Ł., Ekonomia starzejącego się społeczeństwa, Difin, Warszawa 2012.
9. Kancelaria Senatu Biuro Analiz i Dokumentacji, Starzenie się społeczeństwa polskiego i jego skutki, Opracowania tematyczne OT-1, Warszawa 2011.
10. Kluza S., Makroekonomiczne konsekwencje procesów demograficznych [w:] Procesy demograficzne a kapitał społeczny, S. Kluza, K. Plotzke, Z. Sirojć, Stowarzyszenie Społeczno-Gospodarcze „Mazowsze”, Warszawa 2007.
11. Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans, Wobec zmian demograficznych: nowa solidarność między pokoleniami. Zielona Księga, Bruksela 2005.
12. Kot J., Kraska E., Władze lokalne i regionalne jako animator tworzenia, funkcjonowania i rozwoju klastrów (na przykładzie województwa świętokrzyskiego), „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” nr 418/2016.
13. Nyce S.A., Schieber S.J., Ekonomiczne konsekwencje starzenia się społeczeństw, PWN, Warszawa 2011.
14. Pleśniak A., Konsekwencje przemian demograficznych w świetle adekwatności i stabilności systemów emerytalnych, „Studia Ekonomiczne Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” nr 167/2014.
15. Richert-Kaźmierska A., Zmiany w wielkości i strukturze wieku potencjalnych zasobów pracy w kontekście demograficznego starzenia się populacji – perspektywa regionalna, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” nr 465/2017.
16. Stanek R., Analiza gminnych strategii oświatowych, Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2010.
17. Szatur-Jaworska B., Społeczna kwestia ludzi starszych [w:] Społeczne kwestie starości, red. H. Rysz-Kowalczyk, ISP UW Warszawa 1991.
18. Szatur-Jaworska B., Założenia dotyczące ludzi starych w polskich badaniach społecznych – rozważania nieteoretyczne [w:] O społecznym znaczeniu tożsamości, miejsca i czasu życia, red. D. Rancew-Sikora, C. Obracht-Prondzyński, M. Kaczmarczyk, P. Czekanowski, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 2013.
19. Szatur-Jaworska B., Kotarski H., Jaworska N., Leszczyńska B., Badanie systemu polityki społecznej wobec osób starszych zamieszkałych na terenie województwa pomorskiego wraz z raportem w ramach projektu „Doskonalenie kompetencji zawodowych pracowników pomocy społecznej w województwie pomorskim” realizowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w Gdańsku, Gdańsk 2013.
20. Szczepaniak K., Zastosowanie analizy treści w badaniach artykułów prasowych – refleksje metodologiczne, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Sociologica” 42/2012.
21. Szukalski P., Starzenie się ludności – wyzwanie XXI wieku, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2011.
22. World Health Organization, Global age-friendly cities: a guide, Geneva 2007.
23. World Health Organization, World Report on Ageing and Health, Genewa 2015.