ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁOWIEKA W ETYCE PRAWA NATURALNEGO

Odpowiedzialność jest podstawową kategorią każdej teorii etycznej. Nie jest ona jednak pojmowana tak samo w każdej z tych teorii. Współczesna literatura traktująca o odpowiedzialności dotyczy najczęściej psychologicznego, społecznego, czy prawnego jej aspektu. Brakuje natomiast prac badających sam bytowy fundament odpowiedzialności. Wynika to przeważnie z przyjmowanych w danej teorii etycznej założeń metafizycznych i antropologicznych. Autor niniejszej pracy wchodzi w dyskusję ze współczesnymi ewolucyjnymi i socjobiologicznymi nurtami etyki, które jak twierdzi, spłycają pojmowanie odpowiedzialności pozbawiając ją wymiaru metafizycznego. Bada kategorię odpowiedzialności w etyce prawa naturalnego, bowiem rzeczona teoria etyczna wyróżnia się spośród innych postrzeganiem odpowiedzialność jako struktury bytowej. W pracy podjęto się zadania rekonstrukcji ontycznych podstaw odpowiedzialności w świetle etyki prawa naturalnego. Ukazano, że odpowiedzialność w myśl tej teorii etycznej nie jest ani strukturą ogólnobytową, ani też strukturą rodzajową, to znaczy taką, która byłaby wspólna wszystkim istotom żyjącym i czującym, lecz jest ona zindywidualizowaną strukturą gatunku ludzkiego, poprzez którą spełnia się podmiot moralny jako osoba. W świetle etyki prawa naturalnego odpowiedzialność jest ontyczną strukturą określającą ten wymiar natury ludzkiego bytu, który jest właściwy tyko człowiekowi – osobie. Składowe tej struktury są ze sobą wewnętrznie powiązane i przyporządkowane do „ja” jako podmiotu moralnego, przez co struktura odpowiedzialności ma charakter analogiczny. Odpowiedzialność jest więc w każdym człowieku zindywidualizowana, to jest częściowo taka sama, a częściowo odmienna. Jest podobna w każdym bytowym przypadku przez to, że jest utworzona z takich samych składowych wewnętrznie ze sobą powiązanych, natomiast strukturę odpowiedzialności częściowo modyfikuje przyporządkowanie jej składowych do niepowtarzalnego osobowego „ja”.

Pełny tekst (pdf)

1. Chojnacka M.A., Problem odpowiedzialności w filozofii Levinasa, „Studia z Historii Filozofii” (2011) nr 2, s. 133–147.
2. Filek J., Filozofia odpowiedzialności XX wieku, Wydawnictwo Znak, Kraków 2003.
3. Filek J., Ontologizacja odpowiedzialności, Baran i Suszczyński, Kraków 1996.
4. Herbut J., Prawo naturalne [w:] Leksykon filozofii klasycznej, red. J. Herbut, TN KUL, Lublin 1997.
5. Hołub G., Etyka prawa naturalnego i etyka medyczna a kategoryczność nakazu moralnego [w:] Oblicza natury ludzkiej, red. P. Duchliński, G. Hołub, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010.
6. Ingarden R., Książeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987.
7. Jan Paweł II, Dziesięcioro przykazań, Wydawnictwo M, Kraków 2012.
8. Jan Paweł II, Osoba i czyn, KAI, Warszawa 2008.
9. Jędraszewski M., Wobec Innego. Relacje międzypodmiotowe w filozofii Emmanuela Lévinasa, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1990.
10. Krąpiec M.A., Człowiek i prawo naturalne, RW KUL, Lublin 1993.
11. Krąpiec M.A., Ludzka wolność i jej granice, Wydawnictwo Gutenberg-Print, Warszawa 1997.
12. Kruszyński R.J., Odpowiedzialność naturalna człowieka, „Acta Universitatis Lodziensis Folia Iuridica” 74 (2015), s. 9-19.
13. Kunicka M., Wychowanie a etyka odpowiedzialności, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” 18 (2015) nr 3, s. 59-70.
14. Lévinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, przeł. J. Migasiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
15. Mohr H., Evolutionäre Ethik als biologische Theorie [w:] Evolutionäre Ethik. Zwischen Naturalismus und Idealismus, red. W. Lütterfelds, Th. Mohr, Darmstadt 1993.
16. Niećko-Bukowska B., Perspektywy ujęcia odpowiedzialności, „Investigationes Linguisticae” 16 (2008), s. 130-139.
17. Petrinovich L., Human Evolution, Reproduction, and Morality, The MIT Press, Cambridge – London 1998.
18. Piechowiak M., Filozofia praw człowieka, TN KUL, Lublin 1999.
19. Sartre J.P., Byt i nicość: zarys ontologii fenomenologicznej, przeł. J. Kiełbasa i inni, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2007.
20. Schnädelbach H., Filozofia [w:] Filozofia. Podstawowe pytania, red. E. Martens, H. Schnädelbach, przeł. K. Krzemieniowa, Wiedza Powszechna, Warszawa 1995.
21. Sołtys A., Różne oblicza dobra [w:] Etyka i dobro, red. D. Probucka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2015.
22. Speamann R., Granice. O etycznym wymiarze działania, przeł. J. Merecki, Oficyna Naukowa, Warszawa 2006.
23. Ślipko T., Zarys etyki ogólnej, Wydawnictwo WAM, Kraków 1984.
24. Tomasz z Akwinu, In Sententiarum II, d. 34, q. 1, a. 2.
25. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, I-II, q. 94, a. 2.
26. Weiss M., Etyka a ewolucja. Metaetyczny kontekst etyki ewolucyjnej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.
27. Wilson E.O., Socjobiologia, przeł. M. Siemiński, Zysk i S-ka, Poznań 2000.
28. Wojtyła K., Miłość i odpowiedzialność, red. T. Styczeń i in., TN KUL, Lublin 1986.