OCENA DEMOKRACJI I POZIOM AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ I ICH ZWIĄZKI Z POGLĄDAMI POLITYCZNYMI I UDZIAŁEM W WYBORACH

Artykuł ma na celu zbadanie powiązań pomiędzy oceną demokracji i zaangażowaniem w aktywność obywatelską z jednej strony a poglądami politycznych i udziałem w wyborach politycznych z drugiej. Badane czynniki stanowią elementy funkcjonowania człowieka w rzeczywistości społeczno-politycznej. Ocena demokracji i poglądy polityczne budują jej aspekt poznawczy, zaś udział w wyborach oraz uczestniczenie w aktywności obywatelskiej budują aspekt behawioralny. W badaniach przyjęty został złożony model zależności. Ocena demokracji była badana na trzech poziomach: ogólnych przekonań (legitymizacja systemu), aktualnego stanu demokracji (instytucje demokracji Roberta Allana Dahla) oraz konkretnych wydarzeń związanych z funkcjonowaniem systemu demokratycznego (jakość przeprowadzonych wyborów i poziom zaufania do wybranych władz). Aktywność obywatelska w czterech formach: społecznikostwo, partycypacja społeczna, indywidualna aktywność polityczna oraz partycypacja polityczna. Poglądy polityczne zostały ujęte w klasyczne kategorie: prawica – centrum – lewica oraz wyróżniono także osoby nie wskazujące własnej orientacji politycznej. Badania przeprowadzone zostały po wyborach samorządowych 2014 roku na grupie 524 osób z różnych obszarów Polski. Uzyskane wyniki wskazują, że ocena demokracji jest raczej negatywna na każdym z poziomów oceny i w większym stopniu jest związana z poglądami politycznymi, niż z udziałem w wyborach. Najbardziej pozytywnie demokracja oceniana jest przez osoby o poglądach centrowych, najbardziej negatywnie zaś przez osoby o poglądach prawicowych. Natomiast większe zaangażowanie w każdy z wyróżnionych rodzajów aktywności obywatelskiej jest w większym stopniu powiązane z udziałem w wyborach, niż z poglądami politycznymi.

Pełny tekst (pdf)

Arystoteles, Polityka [w:] tegoż, Dzieła wszystkie, t. I, red., L. Piotrowicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

[2] Bedyńska S., Książek M. Statystyczny drogowskaz 3. Praktyczny przewodnik wykorzystania modeli regresji oraz równań strukturalnych, Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa 2012.

[3] Braithwaite V., The Value Balance Model and Democratic Governance, „Psychological Inquiry” 20, 2009.

[4] Bukowska X., Wnuk-Lipiński E., Obywatelskość a la polonaise – czyli jakimi obywatelami są Polacy?, „Nauka” 1, 2009.

[5] CBOS, Zaufanie do procedur wyborczych, Komunikat z badań, Centrum Badania Opinii Społecznej 2014, http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_174_14.PDF) [dostęp: 15.07.2016].

[6] Caprara G.V., Schwartz S., Capanna C., Vecchione M., Barbaranelli C., Personality and politics: Values, traits, and political choice, „Political Psychology” 27, 2006.

[7] Cwalina, W., Falkowski, A., Marketing polityczny, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.

[8] Dahl R.A., O demokracji, Wydawnictwo Znak, Kraków 2000.

[9] Dahl R.A., What Political Institutions Does Large-Scale Democracy Require?, „Political Science Quarterly” 120(2), 2005.

[10] GUS, Jakość życia w Polsce w 2015 r. Wyniki badania spójności społecznej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2017; http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/jakosc-zycia-w-polsce-w-2015-roku-wyniki-badania-spojnosci-spolecznej,4,2.html [dostęp: 09.02.2017].

[11] Hetherington M.J., The Political Relevance of Political Trust, „The American Political Science Review” 92(4), 1998.

[12] Jaśko K., Kossowska M. Wpływ wartości na rozumienie pojęcia demokracji, „Psychologia Społeczna” 3(8), 2008.

[13] Jost J., Hunyady T., O., Antecedents and Consequences of System- Justifying Ideologies, „Current Directions in Psychological Science” 14(5), 2005.

[14] Kay A.C.,  Jost J.T., Complementary justice: Effects of "poor but happy" and "poor but honest" stereotype examples on system justification and implicit activation of the justice motive, „Journal of Personality and Social Psychology” 85(5), 2003.

[15] Kenrick D.T., Neuberg S.L., Cialdini R.B., Psychologia społeczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002.

[16] Klamut R., Aktywność obywatelska jako rodzaj aktywności społecznej - perspektywa psychologiczna, „Studia Socjologiczne” 1(208), 2013.

[17] Klamut R., Kwestionariusz Aktywności Obywatelskiej – narzędzie do badania różnych rodzajów aktywności obywatelskiej, „Psychologia Społeczna” 1(32), 2015.

[18] Klamut R., Kantor A., Ocena demokracji i jej wybrane uwarunkowania w kontekście wyborów samorządowych w 2014 roku w Polsce, „Roczniki psychologiczne”, 2017, (w druku).

[19] Kline R.B., Principles and practice of structural equation modeling, The Guilford Press, New York, London 2011.

[20] Korzeniowski K., Psychospołeczne uwarunkowania zachowań wyborczych [w:] Podstawy psychologii politycznej, red. K. Skarżyńska. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2002.

[21] Lewicka M., Kup Pan książkę... Mechanizmy aktywności obywatelskiej Polaków, „Studia Psychologiczne” 42(4), 2004.

[22] Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, WN PWN, Warszawa 2006.

[23] Nyćkowiak J., Political Activity: Is Trust in Democratic Institutions Really a Relevant Determinant? „International Journal of Sociology” 39(1), 2009.

[24] Omoto A. M., Snyder M., Hackett J.D., Personality and Motivational Antecedents of Activism and Civic Engagement, „Journal of Personality” 78(6), 2010.

[25] Reykowski J., Psychologia polityczna [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki. t. III, red. J. Strelau, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.

[26] Skarżyńska K., Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa 2011.

[27] Skarżyńska K., Dla kogo Polska jest sprawiedliwie urządzonym, a dla kogo najlepszym krajem do życia? „Studia Ekonomiczne” 4(75), 2012.

[28] Skarżyńska K., Henne K., Lewicowość – prawicowość autoidentyfikacji politycznych a przekonania i kapitał społeczny – perspektywa psychologii politycznej, „Studia socjologiczne” 2(201), 2011.

[29] Skarżyńska K., Henne K., Studenci jako obywatele : kapitał ludzki i społeczny jako źródła akceptacji porządku politycznego i ekonomicznego oraz aktywności społecznej „Psychologia Społeczna” 2(21), 2012.

[30] Taifel H., Turner J.C., The social identity theory of intergroup behavior [w:] Political psychology. Key readings. red. J.T. Jost i J. Sidanius, Psychology Press, New York 2004.

[31] Tyszka T., Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.

[32] Wiśniewski M., Zaufanie do samorządu terytorialnego w Polsce – próba oceny, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 3, 2015.

[33] Wojciszke B., Sprawczość i wspólnotowość. Podstawowe wymiary spostrzegania społecznego, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2010.

[34] Wojciszke B., Psychologia społeczna. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2015.

[35] Zalewska A.M., Krzywosz-Rynkiewicz B., Psychologiczne portrety młodych Polaków. Rozwojowe i podmiotowe uwarunkowania aktywności obywatelskiej młodzieży, Wydawnictwo SWPS, Warszawa 2011.