ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY DOŚWIADCZANYM POZIOMEM BEZPIECZEŃSTWA A AKTYWNOŚCIĄ OBYWATELSKĄ Z UWZGLĘDNIENIEM MODYFIKUJĄCEJ ROLI PŁCI2

Bezpieczeństwo jest jedną z podstawowych kategorii pozwalających człowiekowi na
prawidłowe funkcjonowanie. Może być rozumiane obiektywnie oraz subiektywnie.
Prezentowany artykuł odnosi się do subiektywnego, psychologicznego aspektu
doświadczania bezpieczeństwa i zakłada, że doświadczanie bezpieczeństwa ma związek z
ogólnie rozumianą aktywnością człowieka, a więc także ze specyficznym rodzajem działań
– nastawionym na rzecz zadbania o interes społeczny. Artykuł wskazuje na podstawowe
zależności między dwiema zmiennymi – doświadczaniem bezpieczeństwem a aktywnością
obywatelską i stawia pytania o specyfikę związku, uwzględniając także zróżnicowanie
dotyczące płci. Obie zmienne traktowane są jako złożone zjawiska. Doświadczenie
bezpieczeństwa składa się z aspektu emocjonalnego (poczucie bezpieczeństwa) oraz
poznawczego (refleksja nad bezpieczeństwem). Aktywność obywatelska zaś opisana jest
przez cztery rodzaje działań: społecznikostwo, partycypacja społeczna, indywidualna
aktywność polityczna oraz partycypacja polityczna. Model ten opiera się na dwóch
kryteriach: obszar zaangażowania oraz sposób odniesienia do innych ludzi. Badania
empiryczne przeprowadzono na grupie 314 osób z zastosowaniem autorskich narzędzi Skali
Doświadczanego Bezpieczeństwa (SDB) oraz Kwestionariusza Aktywności Obywatelskiej
(KAO). Uzyskane wyniki wskazują, że zakładana zależność istnieje, choć nie jest wysoka, i
dotyczy właściwie aktywności realizowanej indywidualnie (działania wspólnotowe nie
wiążą się z kontekstem doświadczania bezpieczeństwa). Płeć stanowi czynnik różnicujący
badaną podstawową zależność w taki sposób, że dla mężczyzn w wyjaśnianiu aktywności
obywatelskiej większe znaczenie odgrywa refleksja nad bezpieczeństwem, dla kobiet zaś
istotne jest poczucie bezpieczeństwa oraz refleksja nad nim.

Pełny tekst (pdf)

[1] Aronson E., Wilson T., Akert E., Psychologia społeczna- serce i umysł, Zysk i Ska,
Poznań 2007.
[2] Bańka A., Społeczna psychologia środowiskowa, Scholar, Warszawa 2002.
[3] Bar-Tal D., Israel-Palestinian conflict: A cognitive analysis, „International Journal
of Intercultural Relations” 1990/14.
[4] Bar-Tal D., Contents and origins of the Israelis' beliefs about security,
„International Journal of Group Tensions” 1991/21.
[5] Bar-Tal D., Jacobson D., A Psychological Perspective on Security, „Applied
Psychology: An International Review” 47/1 (1998).
[6] Bar-Tal D., Magal T., Halperin E., The paradox of security views in Israel. A
social-psychological explanation, [w:] Existential threats and civil-security
relations, red. O. Barak, G. Sheffer, Lexington Books, Lanham 2009.
[7] Brzozowski P., Uniwersalność struktury wartości: Koncepcja Shaloma H.
Schwartza, „Roczniki Psychologiczne” 2002/5.
[8] Cieciuch J., Nadzieja jako moderator związku poczucia koherencji z preferencjami
wartości, „Fides et ratio” 2010/2.
[9] Czapiński J., Indywidualna jakość i styl życia. Diagnoza Społeczna 2013 Warunki
i Jakość Życia Polaków – Raport, „Contemporary Economics” [Special issue]
2013/7.
[10] Caprara G.V., Schwartz S., Capanna C., Vecchione M., Barbaranelli C.,
Personality and politics: Values, traits, and political choice, „Political
Psychology” 2006/27.
[11] Epstein S., Cognitive-Experiential Self-Theory, [w:] Handbook of Personality:
Theory and Research, red. L. Pervin, Guilford Press, New York 1990.
[12] Grzelak J., Czy stajemy się lepsi? O nieoczekiwanym uspołecznieniu Polaków,
[w:] Jak Polacy przegrywają? Jak Polacy wygrywają?, red. M. Drogosz,
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
[13] Grzelak J., Zinserling I., Aktywność społeczna a wartości i orientacje społeczne,
„Studia Psychologiczne” 41/3 (2003).
[14] Jacobson D., Bar-Tal D., Structure of Security Beliefs among Israeli Students,
„Political Psychology” 16/3 (1995).
[15] Klamut R., Bezpieczeństwo jako pojęcie psychologiczne, „Zeszyty Naukowe
Politechniki Rzeszowskiej: Ekonomia i Nauki Humanistyczne” 19/4 (2012).
[16] Klamut R., Aktywność obywatelska jako rodzaj aktywności społecznej –
perspektywa psychologiczna, „Studia Socjologiczne” 208/1 (2013).
[17] Klamut R., Kwestionariusz Aktywności Obywatelskiej – narzędzie do badania
różnych rodzajów aktywności obywatelskiej, „Psychologia Społeczna” (2015, w
druku).
[18] Korzeniowski L., Zarządzanie bezpieczeństwem. Rynek, ryzyko, zagrożenie,
ochrona, [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem, red. P. Tyrała, PSB, Kraków 2000.
[19] Korzeniowski L., Potrzeby i wartości a poczucie bezpieczeństwa menedżerów,
„Acta Universitatis Wratislaviensis. Socjologia” 2006.
[20] Krzemiński I., Społeczeństwo obywatelskie i symbole wspólnoty, [w:] Jak Polacy
przegrywają? Jak Polacy wygrywają?, red. M. Drogosz, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk 2005.
[21] Lewicka M., Kup Pan książkę... Mechanizmy aktywności obywatelskiej Polaków,
„Studia Psychologiczne” 42/4 (2004).
[22] Lewicka M., Dwuścieżkowy model aktywności społecznej: kapitał społeczny czy
kulturowy?, [w:] Różne oblicza altruizmu, red. D. Rutkowska, A. Szuster, Scholar,
Warszawa 2008.
[23] Maruszewski T., Psychologia poznania, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk 2001.
[24] Maslow A., Motywacja i osobowość, PAX, Warszawa 1990.
[25] Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, PWN,
Warszawa 2006.
[26] Nyćkowiak J., Political Activity: Is Trust in Democratic Institutions Really a
Relevant Determinant?, „International Journal of Sociology” 39/1 (2009).
[27] Omoto A. M., Snyder M., Hackett J. D., Personality and Motivational
Antecedents of Activism and Civic Engagement, „Journal of Personality” 78/6
(2010).
[28] Pomykała M., Bezpieczeństwo – w poszukiwaniu definicji, „Zeszyty Naukowe
Politechniki Rzeszowskiej: Zarządzanie i Marketing” 2010/17.
[29] Radkiewicz P., Skarżyńska K., Dobro bliskich czy ogółu? Dobroć i uniwersalizm
jako determinanty aktywności obywatelskiej w Polsce i innych krajach Europy,
„Studia Psychologiczne” 44/3 (2006).
[30] Schwartz S.H., A Proposal for Measuring Value Orientations across Nations.
Chapter 7 in the Questionnaire Development Package of the European Social
Survey, 2003, www.Europeansocialsurvey.org.
[31] Skarżyńska K., Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej, Scholar,
Warszawa 2005.
[32] Sułek A., Stan społeczeństwa obywatelskiego. Doświadczenie, działania dla
społeczności i kompetencje obywatelskie. Diagnoza Społeczna 2013 Warunki i
Jakość Życia Polaków – Raport, „Contemporary Economics” [Special issue]
2013/7.
[33] Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Scholar,
Warszawa 2009.
[34] Zalewska A.M., Krzywosz-Rynkiewicz B., Psychologiczne portrety młodych
Polaków. Rozwojowe i podmiotowe uwarunkowania aktywności obywatelskiej
młodzieży, Wydawnictwo SWPS, Warszawa 2011.