ŻAR AFRYKI I SYBERYJSKIE ŁAGRY – TOTALITARYZM W POWIEŚCI BIOGRAFICZNEJ JOHNA MAXWELLA COETZEE ŻYCIE I CZASY MICHAELA K. ORAZ ALEKSANDRA SOŁŻENICYNA JEDEN DZIEŃ IWANA DENISOWICZA

Co łączy Michaela K. bohatera książki Johna Maxwella Coetzee z Iwanem Denisowiczem z utworu Aleksandra Sołżenicyna? Co zbliża pisarza południowoafrykańskiego i jego Afrykę do powieściopisarza z północnej Rosji i okrutnej rzeczywistości łagru? Artykuł jest próbą odpowiedzi na te pytania. Na pierwszy rzut oka można zauważyć pewną analogię w tytułach obu utworów. Życie i czasy MichaelaK. oraz Jeden dzień Iwana Denisowicza brzmią dość podobnie, informują o „sprawcy” opowieści biograficznej. Różnią się natomiast zamierzonym zasięgiem chronologicznym tej opowieści (jeden dzień – całe życie). Bohaterowie obu utworów są narażeni na trudne warunki klimatyczne, niesprzyjające osiedlaniu się przez ludzi, co sprawia, że są odizolowani od „normalnego” świata. Michael jest ogrodnikiem, Iwan – budowniczym, obaj są dumni z wykonywania zawodu, który daje im wewnętrzną wolność i ukojenie. Ich profesje pozwalają zachować resztki godności w nieludzkich warunkach, w których się znajdują. Bohaterowie, mimo ujawnienia ich imion, pozostają anonimowi wśród tłumu, który jest terroryzowany przez wszechpotężną władzę. Pozostają przypadkowymi ofiarami masowego terroru. Zarówno Michael K., jak i Iwan Denisowicz są archetypami uniwersalnych i ponadczasowych wartości ludzkich.

Pełny tekst (pdf)

1. Bäcker R., Totalitaryzm geneza istota upadek, INDEX-BOOKS, Toruń 1992.
2. Coetzee J.M., W sercu kraju. Życie i czasy Michaela K. Foe, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1996.
3. Jakubowska E., Lewandowska Z., Problematyka więzienna i łagrowa, Agencja Wydawnicza POLONIA PRESS, Warszawa 1995.
4. Kornat M., Bolszewizm. Totalitaryzm. Rewolucja. Rosja, Księgarnia Akademicka, Kraków 2004.
5. Krzychylkiewicz A., The reception of J. M. Coetzee’s work in Russia, „South Africa: Journal of Literary Studies” 2005. [w:] http://www.thefreelibrary.com/The+reception+of+J.M.+Coetzee+in+Russia.-a0153049541 (dostęp: 22.03.2014)
6. Masłoń S., Coetzee. Przewodnik krytyki politycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2009.
7. Michalak K., Totalitaryzm a demokracja na przykładzie Republiki Południowej Afryki, [w:] R. Fiedler, S. Wojciechowski, Totalitaryzm – przeszłość czy realne zagrożenie?, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM, Poznań 2001, s. 145.
8. Sołżenicyn A., Jeden dzień Iwana Denisowicza, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1989.
9. Śliwowska W.: Ucieczki z Sybiru, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2005.
10. Walter J.J., Machiny totalitarne, Beseder, Kraków 1998.