ZABYTKI TECHNIKI MIASTA PRZEMYŚLA Z PRZEŁOMU XIX/XX WIEKU

W drugiej połowie XIX i na początku XX w. w rozwoju przestrzennym Przemyśla znaczącą rolę odegrały trzy główne czynniki: budowa umocnień twierdzy wokół Przemyśla i towarzysząca jej budowa całego systemu koszar i zaplecza logistycznego dla twierdzy w obrębie miasta [1, s. 10], budowa w 1859 r. linii kolejowej łączącej Przemyśl z Krakowem, Wiedniem oraz Lwowem i linii kolejowej łączącej Przemyśl przez przełęcz Łupkowską z Węgrami w 1872 r. [1, s. 16] Trzecim czynnikiem było uchwalenie 23 XII 1891 r. regulacji ulic Przemyśla, która dotyczyła niemal całego miasta [2]. Była to ogólnoeuropejska tendencja związana z okresem nazywanym również drugą rewolucją przemysłową. W Przemyślu wyznaczono nową sieć komunikacyjną drogową i kolejową, nowoczesne na ówczesne standardy place targowe, wybudowano wiadukty drogowe, infrastrukturę techniczną tj. stację i sieć wodociągową, elektrownię i sieci kanalizacyjne. Budowle inżynierskie wybudowane w tamtym okresie służyły miastu aż do końca XX wieku, a inwestycje drogowe, architektoniczne po pracach modernizacyjnych i konserwatorskich włączone do współczesnych miejskich funkcji są świadkami rozwoju przestrzennego ośrodka. Zabytkowa infrastruktura stanowi dodatkową wartość kulturową organizmu miejskiego.

Pełny tekst (pdf)

1. Hauser L.: Monografia Miasta Przemyśla, Południowo - Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu, Przemyśl 1991 r.
2. Uchwała Planu Regulacji Miasta Przemyśla z 23 XII 1891 r. w zbiorach Archiwum Państwowego w Przemyślu (dalej AP w P) sygn. 1713 w zbiorze AP w P.
3. Dalecki M.: Przemyśl w latach 1867-1914. Przestrzeń, ludność, gospodarka, praca magisterska pod kierunkiem doc. dr hab. M. Nietykszy, Uniwersytet Warszawski Instytut Historyczny, Warszawa 1988/1989 r.
4. Girtler K.: Przemyśl w zaraniu doby autonomicznej, Południowo - Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu, Przemyśl 1999 r., przedruk rękopisu z 1871r.
5. Arłamowski K.: Rozwój przestrzenny Przemyśla, Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych, T.15, PWN, Poznań 1955 r.
6. Zając I.: Karta Biała sygn. A-417 z 1983 r., w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu (dalej WUOZ w P).
7. Bieńkowska Z.: Karta biała sygn. A-575 z 1983 r. w zbiorach WUOZ w P.
8. Zając I.: Karta biała sygn. A-129 z 1986 r., w zbiorach WUOZ w P.
9. Gazeta Przemyska z 17 kwietnia 1892 r., nr 31.
10. Plan regulacji ulicy Słowackiego i drogi na Zielonkę sygn. 1729 AMP w zbiorach AP w P.
11. Tramwaj Elektryczny sygn. 2160 w zbiorach AP w P.
12. Kieferling K.: Karta biała sygn. A-533 z 1983 r. w zbiorach WUOZ w P.
13. Bieńkowska Z.: Karta biała sygn. brak z 2009 r., w zbiorach WUOZ w P.
14. Zając I.: Karta biała sygn. A-88 z 1986 r., w zbiorach WUOZ w P.
15. Rosłoński R. K.: Projekt Kanalizacji Królewskiego Miasta Przemyśla, nakładem Gminy Miasta Przemyśl, Przemyśl 1917r.,w zbiorach AP w P, sygn. 1729.
16. Zabytki architektury przemysłowej Przemyśla [w:] Archeologia Przemysłowa w Polsce, t. 3., wyd. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2012.
17. Sobala D., Mermon J., Folta L., Wilczak M., Stokłosa R.: Ekspertyza Stanu Technicznego i Koncepcja Rewitalizacji Mostu Kamiennego w Przemyślu, Rzeszów 1999 r. maszynopis w zbiorach Zarządu Dróg Miejskich w Przemyślu.
18. Projekt dekoracji Kamiennego mostu, AMP sygn. 2156 w zbiorach AP w P.
19. Kieferling K.: Karta biała nr A 705/709 2005 r., w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu.
20. Gazeta Przemyska z 6 sierpnia 1893 r. nr 63, sprawozdanie z posiedzenia Rady Miasta Przemyśla.
21. Gazeta Przemyska z 25 lutego1892 r. nr 16.
22. Marzyński S.: Podstawy projektowania architektury, Arkady, Warszawa 1969 r.
23. Łagoda M., Wrzesiński A., Olaszek P.: Ekspertyza dotycząca wiaduktu w ciągu ulicy Zana w Przemyślu, Warszawa 1990 r., maszynopis w zbiorach Zarządu Dróg Miejskich w Przemyślu.
24. Sobala D., Czernik K., Siwowski T.: Ekspertyza Techniczna – Most Drogowy im. Orląt Przemyskich przez rzekę San w Przemyślu, Rzeszów 2002 r., maszynopis w zbiorach Zarządu Dróg Miejskich w Przemyślu.
25. Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu nr. Zesp. 1677, sygn. 2, fot. 1 - 2.
26. Most na Sanie. Zbiór pocztówek w zbiorach AP w P, sygn. ZP/I/280.
27. Dalecki M.: Początki Przemyskiej Energetyki 1895-1918, Rocznik Historyczno-
    -Archiwalny XVIII, Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyśl 2004r.
28. Raport finansowy elektrowni z 1918 r., Akta Miasta Przemyśla sygn. 2220 w zbiorach A P w P.
29. Rak J. R., Nodżak M.: Historia wodociągów przemyskich, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Budownictwo i Inżynieria Środowiska, z. 51, Rzeszów 2009.
30. Idzikowski T.: Zespół Zbiorników Wodociągu Zasanie, 2008r., Karta Biała w zbiorach WUOZ w P.
31. Motyl B.: Wodociągi Wojskowe w Twierdzy Przemyśl – referat.
32. Projekt Tramwaju Elektrycznego w Przemyślu, Akta Miasta Przemyśla sygn. 2160 w zbiorach A P w P.
33. Opracowanie Kolei Elektrycznej dla Przemyśla, Akta Miasta Przemyśla sygn. 2159 w zbiorach A P w P.