ZMIANY WŁAŚCIWOŚCI PODŁOŻA W ASPEKCIE ZAGROŻENIA BUDOWLI KLASZTORNYCH W REJONIE UL. POSELSKIEJ W KRAKOWIE

Zapadanie skrzydła południowo-zachodniego kapelanii przy kościele św. Józefa S.S. Bernardynek postępuje od 2010 roku, powodując pękanie murów okalających ogród, a zwłaszcza pomieszczeń piwnicznych pod zabudowaniami przykościelnymi. Celem badań jest określenie właściwości i stratygrafii gruntów w podłożu zagrożonego obiektu, jak i w najbliższym jego sąsiedztwie. Archeologiczne źródła
i ich międzydziedzinowa interpretacja w kontekście wykonanych profili geologicznych, w oparciu o odwierty i wąskoprzestrzenne odkrywki, wykazały złożony układ nawarstwień historycznych i ich potencjalne oddziaływanie na budowle. Oprócz odwiertów i badań gruntoznawczych przeprowadzono georadarowe i elektrooporowe rozpoznanie ośrodka pod poziomem piwnic oraz badania geochemiczne próbek gruntu. Wyznaczony poziom calca jednoznacznie wskazuje na położenie zagrożonych obiektów w strefie 30 stopniowego skłonu pierwotnej morfologii terenu, w którego dnie znajdują się podatne na upłynnienie namuły. W stratygrafii wyróżniono także obecność znacznej miąższości, nierównomiernie zalegającej warstwy organicznej o dużej ściśliwości i małej nośności, stanowiącej materię wybitnie niebudowlaną. Na mechanikę budowli mają wpływ zróżnicowane pod względem stateczności utwory, ale także obecność sztywnych, historycznych obiektów fundamentowych. Istnienie tego typu czynników uzewnętrzniło się w postaci pęknięć murów w rejonie budowli klasztoru, a także zaburzenia poziomu podłóg szczególnie widoczne w piwnicach kapelanii. Obserwowane rozluźnienie struktury podłoża, o zasięgu większym niż teren klasztoru SS. Bernardynek, związane jest prawdopodobnie z szeregiem odwodnień głębokich wykopów wykonywanych w związku z wieloma realizowanymi inwestycjami w gęsto zabudowanej, zabytkowej części Starego Krakowa. Rozwój nowoczesnego miasta w sieci nawarstwień historycznych wymaga stałego monitorowania warunków wodno-gruntowych podłoża. Zarówno nadmierny drenaż, jaki i zbytnia retencja wód zaburza stateczność zabytkowych budowli i grozi katastrofą budowlaną.

Pełny tekst (pdf)

[1] Bąkowski K.: Dawne kierunki rzek pod Krakowem, Rocznik Krakowski, nr 5, 1902, s. 138–172.

[2] Beres K.: Przyczynki do geologii Krakowa, Wiadomości Geograficzne, nr 16, 3-4, 1938, s. 95-105.

[3] Bojęść-Białasik A.: Karta kulturowa rzeki Rudawy: studium historyczne i wytyczne konserwatorskie, Rozprawa doktorska, Repozytorium Politechniki Krakowskiej, Kraków 1998.

[4] Borowiejska-Birkenmajerowa M.: Kształt średniowiecznego Krakowa, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.

[5] Fiszer J.: Oddziaływanie wybranych wezbrań powodziowych Wisły na obszary zabudowane Krakowa, Monografie Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, nr 10, 1995, s. 25–42.

[6] Gaczoł A.: Prace konserwatorskie w zespole klasztornym Bernardynek w Krakowie – przywrócenie renesansowej loggii arkadowej dawnego dworu Lanckorońskich, Wiadomości Konserwatorskie, nr 16, 2004, s. 63-67.

[7] Garbacz-Klempka A., Wardas-Lasoń M., Rzadkosz S.: Miedź i ołów – zanieczyszczenia historyczne na Rynku Głównym w Krakowie, Archives of Foundary Engineering, nr 12(1), 2012, s. 33-38.

[8] Gustaw R.: Klasztor i kościół św. Józefa ss. Bernardynek w Krakowie 1646-1946, Nakładem Księgarni Stefana Kamińskiego i Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Biblioteka Krakowska, nr 105, 1947, s. 207.

[9] Jamka R.: Kraków w pradziejach, Biblioteka Krakowska, nr 16, 1963, s. 5–317.

[10]Jamroz J.S.: Układ przestrzenny Krakowa przed i po lokacji 1257 r., Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, Teoria i Historia, nr 12(1), 1967, s. 17-49.

[11]Kasprzak A., Motyka J., Wardas-Lasoń M.: Changes in the chemical composition of groundwater in quaternary aquifer in Old Krakow, Poland (years 2002-2012), Geology, Geophysics & Environment, nr 39(2), 2013, s. 143-152.

[12]Kmietowicz-Drathowa I.: Wstępna rekonstrukcja naturalnej topografii centrum Krakowa, Materiały Archeologiczne, nr 15, 1974, s. 151–159.

[13]Kmietowicz-Drathowa I.: Nowe dane o terasach Wisły i Rudawy w centrum Krakowa, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Krakowie, nr 19(1), 1975, s. 396–397.

[14]Kmietowicz-Drathowa, I.: Naturalne warunki wodne Krakowa (po zdjęciu nasypów), Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Krakowie, 1967, s. 620-622.

[15]Komorowski W.: Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w średniowieczu (od połowy XIV wieku), w: Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 153-188.

[16]Komorowski W., Follprecht K.: Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w czasach nowożytnych, w: Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 189-296.

[17]Krasnowolski B.: Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych, w: Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 386-387.

[18]Krasnowolski B.: Ze studiów nad wodą w średniowieczu i nowożytności, w: Wardas-Lasoń M. (Ed.), Nawarstwienia historyczne miast: Forum Naukowe 2008 — Kraków, Wydawnictwa AGH, 2012, s. 325–346.

[19]Laberschek J.: Rozwój przestrzenny krakowskiego zespołu osadniczego extra muros XIII-XVIII wieku. Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 297-354.

[20]Łuszczkiewicz W.: Najstarszy Kraków na podstawie badania dawnej topografii Rocznik krakowski, nr 2, 1899, s. 1-28.

[21]Łyskowski M., Wardas-Lasoń M.: Georadar investigations and geochemical analysis in contemporary archaeological studies, Geology, Geophysics & Environment, nr 38(3), 2012, s. 307-315.

[22]Mościcki J.: Wykorzystanie geoelektrycznych metod geofizycznych do rozpoznawania nawarstwień antropogenicznych - możliwości i ograniczenia, w: Wardas-Lasoń M. (Ed.), Nawarstwienia historyczne miast: Forum Naukowe 2008— Kraków, Wydawnictwa AGH, 2012, s. 280–297.

[23]Münch H.: Kraków do roku 1257 włącznie, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, Teoria i Historia, nr  8(1), 1958, s. 1–40.

[24]Myślińska E.: Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania, PWN, Warszawa 2001.

[25]Niemiec D., Archeologia w badaniach nad średniowiecznymi miastami Ziemi Krakowskiej, Rozprawa doktorska, Biblioteka Jagiellońska, Kraków 2009.

[26]Niewalda W., Krasnowolski B.: Układy urbanistyczne Okołu – próba rekonstrukcji, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, nr 15, 1981, s. 69–82.

[27]Niewalda W., Rojkowska H., Zaitz E.: Średniowieczne fortyfikacje Krakowa – odcinek północny w świetle ostatnich badań, Krakowska Teka Konserwatorska, nr 3, 2001, s. 5–68.

[28]Odlanicki-Poczobutt M., Traczewska-Białek Z.: Plan Kołłątajowski źródłem informacji o Krakowie, Rocznik Krakowski, nr 48, 1977, s. 9-18.

[29]Pisarczyk S.: Grunty nasypowe, właściwości geotechniczne i metody ich badania, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004.

[30]Pisarczyk S., Rymsza B.: Badania laboratoryjne i polowe gruntów, Politechnika Warszawska, Warszawa 1993.

[31]Pociask-Karteczka J.: Przemiany stosunków wodnych na obszarze Krakowa, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geogr., nr 96, 1994. s. 7–53.

[32]Punzet J.: Wezbrania Wisły w obrębie Krakowa dawniej i dziś, Gospodarka Wodna, nr 8, 1985, s. 190–193.

[33]Radwański K.: Stosunki wodne wczesnośredniowiecznego Okołu w Krakowie, ich wpływ na topografię osadnictwa, próby powiązania tych zjawisk ze zmianami klimatycznymi, Materiały Archeologiczne, nr XIII, 1972, s. 5-37.

[34]Radwański K.: Kraków przedlokacyjny – rozwój przestrzenny, Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza Prasa, Książka, Ruch, Warszawa 1975.

[35]Radwański K.: Kraków przedchrześcijański, w: Wyrozumski J., (Ed.), Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 89-119.

[36]Rajman J.: Kraków. Zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do roku 1333, Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, nr 375, 2004, s. 5–439.

[37]Sokołowski T., Wacnik A., Wardas M., Pawlikowski M., Pazdur A., Madeja J., Woronko B., Madej P.: Changes of natural environment in Krakow downtown – its chronology and directions. Case geoarchaeological studies of Krupnicza street site, Geochronometria, 2008, nr 31, s. 7–19

[38]Sokołowski T., Pazdur A., Wacnik A., Madeja J., Woronko B.: Profil osadów stożka Prądnika w pobliżu Dworca PKP w Krakowie, Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, nr 4, 2006, s. 61–69.

[39]Sokołowski T.: Topograficzne tło osadnictwa w Krakowie, Geologia, nr 35(1), 2009, s. 67-76.

[40]Sowina U.: Woda i ludzie w mieście późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym. Ziemie polskie z Europą w tle, Wydawnictwo IAiE PAN, Kraków 2009.

[41]Sowina U.: Studnie w przestrzeni intra muros późnośredniowiecznego Krakowa, w: Wardas-Lasoń M. (Ed.), Nawarstwienia historyczne miast: Forum Naukowe 2008— Kraków, Wydawnictwa AGH, 2012, 136–149.        

[42]Supranowicz E.: Nazwy ulic Krakowa, Instytut Języka Polskiego, Kraków 1995.

[43]Tobiasz M.: Dziejowe przemiany sieci wodnej i zagospodarowania przestrzennego Krakowa, Komisja Budownictwa i Gospodarki Wodnej w Rolnictwie PAN, Kraków 1977.

[44]Tomkowicz S.: Kołłątajowski plan Krakowa z r. 1785, Rocznik Krakowski, nr 9, 1907, s. 149-176.

[45]Tyczyńska M.: Rozwój geomorfologiczny terytorium miasta Krakowa, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne, nr 17, 1968, s. 5–68.

[46]Wardas M., Ziętek J., Łyskowski M., Tabaszewski W.: Możliwość wykorzystania zanieczyszczenia miedzią i ołowiem osadów w nawarstwieniach archeologicznych Krakowa do wyznaczania lokalizacji historycznych kolektorów ścieków, w: Rajchel J. (Ed.) Jubileusz Katedry Geologii Ogólnej, Ochrony Środowiska i Geoturystyki Akademii Górniczo-Hutniczej 1920-2010, Wydawnictwa AGH, 2010, s.173-185

[47]Wardas M., Pawlikowski M., Zaitz E.: Systemy średniowiecznej kanalizacji Krakowa jako ochrona przed antropogeniczną modyfikacją środowiska, w: Latocha A., Traczyk A. (Eds.) Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Metody badań i studia przypadków. Gajt, Wrocław, 2006, s. 136 - 146.

[48]Wierzbicki R.: Konstrukcja i funkcjonowanie wodociągów Krakowa do połowy XVII wieku, Krzysztofory, Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa nr 28(2), 2010, s. 177–191.

[49]Wierzbicki R.: Wodociągi Krakowa do roku 1939, Kraków 1999.

[50]Zaitz E.: Badania archeologiczne w południowej części Plant przy ul. Waryńskiego w Krakowie (południowo-wschodnia krawędź Okołu), Materiały Archeologiczne, nr XVI, 1976, s. 71-115.

[51]Zaitz E.: Osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie Krakowa, w: Firlet Z., Zaitz E. (Eds.), Katalog wystawy Kraków w chrześcijańskiej Europie X-XIII w., Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków, 2006, s. 220 - 272.

[52]Żurkowa, R.: Kraków wczesnośredniowieczny (wiek X do połowy XIII), w: Dąbrowski J., (Ed.) Kraków, Studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 111, 1957, s.85-116.