EMPATIA W PRZYWÓDZTWIE: KULTURA ORGANIZACYJNA INSTYTUCJI EDUKACYJNEJ OPARTA NA WSPÓŁODCZUWANIU

Rozumienie zarządzania i przywództwa przez pryzmat kultury organizacyjnej w instytucjach
edukacyjnych jest obiecującym i bardzo pożądanym zjawiskiem w polskiej rzeczywistości.
W trybach korporacyjnych kulturowość i jej korelacje ze stylem zarządzania są
obecne od dawna, natomiast szkolnictwo, z racji niekomercyjnego charakteru działania, to
obszar, gdzie nie prowadzi się dyskusji na temat wyboru stylu zarządzania. Sam styl przywództwa,
jego zdefiniowanie, a potem konsekwentne wdrażanie dla dyrektorów nie wydają
się tematami, którym poświęca się czas i uwagę. Skupiają się oni przede wszystkim na efektywności
(rozumianej jako realizowanie swoich zadań, niekoniecznie w sposób innowacyjny),
czasami zatracając możliwości gwarantowane przez podejście zbudowane na empatii
i przez empatyczny sposób komunikowania i budowania relacji. W sektorze publicznym
w wielu instytucjach edukacyjnych, oświatowych, również w innych branżach, nie ma tradycji
zatrudniania na stanowiskach najwyższych menedżerskich specjalistów z dziedziny
zarządzania; tradycyjnie muszą to być nauczyciele w szkołach, lekarze w szpitalach, artyści
w instytucjach kultury etc. Właściwy jest więc taki dobór i przygotowanie kadry zarządzającej,
że będzie ona w stanie wykreować kulturę organizacji o konkretnej specyfikacji
(w tym wypadku kulturę organizacji instytucji edukacyjnej).
Celem niniejszego artykułu jest próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy współczesne
szkoły jako ogniwa, w których mocy jest zmiana społeczeństwa (najczęściej
i w zdecydowanej większości instytucje publiczne), to podmioty posiadające własną, wypracowaną
kulturę organizacyjną, gdzie przywódca-dyrektor za pomocą empatycznego komunikowania
i budowania relacji strategicznie i konceptualnie realizuje cele edukacyjne.
Zwracając uwagę na rozbudowane zaplecze teoretyczne tego tematu w literaturze europejskiej
i światowej, autorzy podkreślają potrzebę pogłębionych badań empirycznych umiejscowionych
w środowiskach polskich szkół i placówek oświatowych.

Pełny tekst (pdf)

[1] Beatty B., Going through the emotions: leadership that gets to the heart of school renewal,
„Australian Journal of Education” 51/3 (2007), s. 328–340.
[2] Coplan A., Will the real empathy please stand up? A case for a narrow conceptualization, The
Southern Journal of Philosophy, Vol. 49, Issue Supplement s1, pp. 40-65, September 2011.
[3] Coplan A., Goldie P., Empathy: Philosophical and Psychological Perspectives, Oxford University
Press Inc., New York 2011.
[4] Costetti V., Nonviolent Communication Experimental Project in Primary Schools, 1999,
https://www.cnvc.org/sites/cnvc.org/files/NVC_Research_Files/Vilma
_Costetti_Nonviolent_Communication_Experimental_Project_in_Primary_Schools.pdf
(dostęp: 20.12.2014).
[5] Deutsch F., Madle R., Empathy: Historic and current conceptualizations, measurement and a
cognitive theoretical perspective. Human Development, 1975.
[6] Długosz P., Elitaryzm versus egalitaryzm systemu oświatowego. Analiza aspiracji edukacyjnych
gimnazjalistów Polski południowej, [w:] Społeczne skutki zmiany oświatowej w Polsce,
red. M. Niezgoda, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
[7] Dorczak R., Dyrektor szkoły jako przywódca edukacyjny – próba określenia kompetencji
kluczowych, [w:] Przywództwo i zmiana wedukacji. Ewaluacja jako mechanizm doskonalenia,
red. G. Mazurkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
[8] Dorczak R., School organisational culture and inclusive educational leadership,
„Współczesne zarządzanie” 2011/2, s. 45–56.
[9] Dziemanowicz-Bąk A., Dzierzgowski J., Likwidacja szkół oraz przekazywanie stowarzyszeniom.
Kontekst, proces i skutki przemian edukacyjnych w społecznościach lokalnych na podstawie
studiów przypadku, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2014.
[10] Englert R.M., Understanding the urban context and conditions of practice of school administration,
[w:] Forsyth P., Tallerico M. (red.), City schools: Leading the way, Newbury Park:
CA: Corwin Press 1993.
[11] Feshbach N.D., Parental empathy and chil adjustment/maladjustment. In N. Eisenberg &J.
Strayer (eds.), Empathy and its development, New York: Cambridge University Press 1987.
[12] Fullan M, Change therory. A force for school improvement, Centre for Strategic Education
Seminar Series Paper, 157, November 2006. http://www.michaelfullan.ca/media/
13396072630.pdf (dostęp: luty 2015).
[13] Fullan M., Odpowiedzialne i skuteczne zarządzanie szkołą, tłum. K. Kruszewski, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2006.
[14] Goleman D., Focus. Sztuka koncentracji jako ukryte dążenie do doskonałości, Media Rodzina,
Poznań 2014.
[15] Goleman D., Boyatzis R., McKnee A., Naturalne przywództwo: odkrywanie mocy inteligencji
emocjonalnej, Jacek Santorski – Wydawnictwa Biznesowe, Wrocław-Warszawa 2002.
[16] Hackett P.T., Hortman J.W., The Relationship of Emotional Competencies to Transformational
Leadership: Using a Corporate Model to Assess the Dispositions of Educational Leaders,
„Normes” 8/1 (2008).

[17] Hoffman, M.L., Empathy and moral development: Implications for caring and justice, Washington,
D.C.: American Psychological Association 2000.
[18] Howe D., Empatia. Co to jest i dlaczego jest taka ważna, Oficyna Ingenium, Warszawa 2013.
[19] Ignjatovic Savic N., MUTUAL EDUCATION: GIRAFFE LANGUAGE IN KINDERGARTENS
AND SCHOOLS The report on the realisation of the Project October 1995 – June 1996 Institute
of Psychology at the Faculty of Philosophy Belgrade University 1996,
https://www.cnvc.org/sites/cnvc.org/files/NVC_Research_Files/NVC%
20in%20Schools/MUTUAL_EDUCATION_GIRAFFE_LANGUAGE_IN_KINDERGARTE
NS_SCHOOLS_Yugoslavia.pdf, (dostęp: 20.12.2014).
[20] Jones S., TRADITIONAL EDUCATION OR PARTNERSHIP EDUCATION: WHICH EDUCATIONAL
APPROACH MIGHT BEST PREPARE STUDENTS FOR THE FUTURE? Thesis
as Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Arts in Communication,
2009, https://www.cnvc.org/sites/cnvc.org/files/NVC_Research_Files/NVC%20in%20
Schools/ TRADITIONAL_EDUCATION_OR_PARTNERSHIP_EDUCATION_S_Jones.pdf
(dostęp: 20.12.2014).
[21] Kocoń P., Ukryte programy jako element kultury organizacyjnej, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2013.
[22] Kotter J.P., Leading Change, Harvard Business School Press, Boston 1996.
[23] Kwiatkowski S.M., Miejsce i rola przywództwa w edukacji, [w:] Przywództwo edukacyjne
w teorii i praktyce, red. S.M. Kwiatkowski, J.M. Michalak, I. Nowosad, Fundacja Rozwoju
Systemu Edukacji, Warszawa 2010.
[24] Kwiatkowski S.M., Madalińska-Michalak J., Przywództwo edukacyjne. Współczesne wyzwania,
Wolters Kluwer Polska 2013.
[25] Kwiatkowski S.M., Typologie przywództwa, [w:] Przywództwo edukacyjne w szkole i jej
otoczeniu, red. S.M. Kwiatkowski, J.M. Michalak, I. Nowosad, Difin, Warszawa 2011.
[26] Louis K., Leithwood K., Wahlstrom, K., Anderson S., Learning from leadership: Investigating
the links to improved student learning, Final report of research to the Wallace Foundation,
New York 2010.
[27] Lowney C., Heroic Leadership, Loyola Press, Chicago 2003 [wyd. pol. Heroiczne
przywództwo, WAM, Kraków 2011].
[28] Maulding W.S., Peters G.B., Roberts J., Leonard E., Sparkman L., Emotion Intelligence and
Resilience as Predictors of Leadership in School Administrators, „Journal of Leadership Studies”
5/4 (2012).
[29] Mayer J.D., Salovey P., What is emotional intelligence?, [w:] P. Salovey , D. Sluyter (red.).
Emotional development and emotional intelligence: Implications for education, Basic Books,
New York 1997.
[30] Mazurkiewicz G. (red.), Ewaluacja w nadzorze pedagogicznym: Refleksje, Wydawnictwo UJ,
Kraków 2011.
[31] Mehrabian A., Epstein N., A measure of emotional empathy, Journal of Personality, 40(4),
525-543, 2006 (DOI: 10.1111/j.1467-6494.1972.tb00078.x).
[32] Michalak J., Przywództwo dla wzmocnienia szans edukacyjnych uczniów, [w]: Jakość życia i jakość
szkoły. Wprowadzenie w zagadnienia jakości i efektywności pracy szkoły, red. I. Nowosad, I. Mortag,
J. Ondrakova, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2010.
[33] Miller, N. Eisenberg, The relations of empathy to aggressive and externalizing/antisocial
behawior, Psychological Bulletin 1988, Vol. 103, 3, 324-344.
[34] Mourshed M., Chijioke Ch., Barber M., How the world’s most improved school system keep
getting better, McKinsey&Company, London 2010.
[35] Przywództwo w szkole, red. J. Michalak, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007, s. 72.
[36] Pyżalski J., Analiza porównawcza systemów kształcenia kadry kierowniczej szkół oraz placówek.
Wydawnictwo Uniwersytety Jagiellońskiego, Kraków 2014.
[37] Rosenberg M.B., Edukacja wzbogacająca życie, Jacek Santorski, Warszawa 2006

[38] Rosenberg M.B., Porozumienie Bez Przemocy: Język Serca, Jacek Santorski, Warszawa 2003.

[39] TALIS, Creating Effective Teaching and Learning Environments First results From TALIS.
OECD 2009a, http://www.oecd.org/edu/school/43023606.pdf (dostęp: 20.12.2014).
[40] TALIS, TALIS – nauczanie – wyniki badań 2008. Polska na tle międzynarodowym, Instytut
Badań Edukacyjnych, Warszawa 2009b.
[41] Tettegah S., Anderson C.J., Pre-service teacher`s empathy and cognitions: Statistical analysis of
text data by graphical models, „Contemporary Educational Psychology 2007/32, s. 48–82.
[42] Williams M.R., Mistrzowskie przywództwo, Wolters Kluwer, Warszawa 2009,
http//www.crn.pl
[43] Wispe L.G., The distinction between sympathy and empathy: To call for a concept, a word is
needed, „Journal of Personality and Social Psychology” 50/2 (1986), s. 314–321.
[44] Zhou, Qing; Valiente, Carlos; Eisenberg, Nancy Lopez, Shane J. (Ed); Snyder, C. R. (Ed),
Positive psychological assessment: A handbook of models and measures, Washington, DC,
US: American Psychological Association, 2003.