O „POŻERANIU WŁASNYCH DZIECI” NA PRZYKŁADZIE DZIAŁALNOŚCI PARTII KOMUNISTYCZNYCH W POLSCE W XX WIEKU

Przedmiotem artykułu jest zjawisko usuwania z życia politycznego  przywódców i polityków partii komunistycznych w Polsce w różnych okresach ich działalności. W przypadku Komunistycznej Partii Polski (1918–1938) i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1948–1990), podmiotów badań, chodziło o eliminację niejako „najwierniejszych z wiernych” i to przez towarzyszy z tego samego środowiska politycznego. Stwierdzić trzeba, że problem „pożerania własnych dzieci” był znany w historii, występuje współcześnie i będzie obecny w przyszłości.  

W przypadku partii komunistycznych na zjawisko „pożerania własnych dzieci” wpływ miały różne okoliczności: 1) przede wszystkim specyfika partii komunistycznych: (były to partie fundamentalistyczne; KPP działała nielegalnie w oparciu o model partii-zakonu), 2) podległość suwerenowi zewnętrznemu, który miał decydujący wpływ na styl politycznego myślenia i działania, 3) procesy, którym podlegały, tj. funkcjonowanie w warunkach syndromu oblężonej twierdzy i zapotrzebowania na wroga, który pozwalał realizować różne cele wewnątrz i na zewnątrz partii, 4) brutalna walka o władzę, która, w przypadku PZPR, przez cztery dekady sprawującej władzę polityczną w Polsce, pozwoliła korzystać oprócz wsparcia zewnętrznego także z aparatu państwa.

Pełny tekst (pdf)

1. Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956: taktyka, strategia, metody, cz. 2: Lata 1948–1949, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994.
2. Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956: taktyka, strategia, metody, cz. 2: Lata 1948– 1949, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994.
3. Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1953–1954. Taktyka, strategia, metody, wstęp A. Paczkowski, wybór i oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski, Warszawa 2004.
4. Bäcker R , Struktury poziome w Toruniu (1980–1981), Warszawa 1990, passim.
5. Cimek H., Komuniści. Polska. Stalin 1918-1939, Białystok 1990.
6. Dokąd zmierza ta demagogia, „Trybuna Ludu”, 28 XI 1956.
7. Dokumenty do dziejów PRL. Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970, oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2000.
8. Dudek A., Obóz władzy w okresie stanu wojennego, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2002, nr 2.
9. Dudek A., Ślady PeeReLu. Ludzie, wydarzenia, mechanizmy, Kraków 200.
10. Duraczyński E., PZPR w kryzysie – kryzys w PZPR (lato 1980–lato 1981), „Dzieje Najnowsze” 1997, nr 4.
11. Eisler J., Cykliczne kryzysy władzy – źródła i konsekwencje, „Wiadomości Historyczne” 2000, nr 1.
12. Friszke A., Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994.
13. Gomułka W., Przemówienia. Październik 1956–wrzesień 1957, Warszawa 1959, s. 328.
14. Holzer J., Komunizm w Europie. Dzieje ruchu i systemy władzy, Warszawa 2000.
15. II Zjazd PZPR, Warszawa 1954.
16. III Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (11, 12, 13 listopada 1949 r.), ND 1949 [numer specjalny].
17. Kołakowski L., Tendencje, perspektywy i zadania, „Życie Warszawy”, 4 II 1957.
18. Lenin W. I., Dzieła wszystkie, t. 41, Warszawa 1988.
19. Lesiakowski K., Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna, Warszawa 1998.
20. Lesiakowski K., Emigracja osób pochodzenia żydowskiego z Polski w latach 1968–1969, „Dzieje Najnowsze” 1993, nr 2.
21. List Komitetu Centralnego KPZR do KC PZPR, [5 czerwca 1981 r.], ND 1981, nr 7.
22. List z Moskwy do KC KPRP z 1 lutego 1923 r., AAN, VI Oddz., KPP, mf 728/1.
23. Marzec 1968. Trzydzieści lat później, t. 1, red. M. Kula, P. Osęka, M. Zaremba, Warszawa 1998.
24. Między Wschodem a Zachodem. Studia z dziejów polskiego ruchu i myśli socjalistycznej, red. A. F. Grabski, P. Samuś, Łódź 1995.
25. Morin E., O naturze Związku Radzieckiego, Warszawa 1990.
26. Nicieja S. S., Julian Leszczyński-Leński, Warszawa 1979.
27. O brakach w pracy partyjnej i środkach zlikwidowania trockistów i innych dwulicowców [referat J. Stalina na Plenum KC WKP(b) 3 III 1937], „Przegląd”, kwiecień 1937 [dodatek].
28. Oblicza Marca 1968, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2004.
29. Ochab E., Walka trwa, ND 1949, nr 5.
30. Paczkowski A., Aparat bezpieczeństwa w latach odwilży: casus polski, „Zeszyty Historyczne” 1995, z. 114.
31. Pawlikowski L., Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956–1964, Warszawa 2004.
32. Pietrow N., Polska operacja NKWD, „Karta” 1993, nr 11.
33. Poksiński J., „TUN” Tatar–Utnik–Nowicki. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949–1956, Warszawa 1992.
34. Popow M., Idealizacja luksemburgizmu – sztandar naszych wrogów, „Orka”, 27 XII 1931.
35. Przemówienie I sekretarza KC PZPR tow. Władysława Gomułki, na spotkaniu z aktywem warszawskim w dn. 19 marca 1968 r., ND 1968, nr 4, s. 23.
36. Skarzyński R., Historia myśli politycznej w ujęciu politologicznym. Zarys koncepcji, „Studia Polityczne” 1992, nr 1.
37. Skarzyński R., Intelektualiści a ideologia. Myśl polityczna jako przedmiot badań politologa, „Studia Nauk Politycznych” 1990, nr 4.
38. Skarzyński R., Wróg i sojusznik. Studium struktury myśli politycznej, „Studia Nauk Polityczny” 1990, nr 1–3.
39. Riepriesii protiw Polakow i polskich grażdan, Moskwa 1997, s. 33.
40. Romek Z., Droga Leszka Kołakowskiego ku antykomunistycznej opozycji. Od ortodoksyjnej ideologii ku wolności myślenia, „Dzieje Najnowsze” 1999, nr 4.
41. Ryng J., Wybór pism, Warszawa 1957.
42. Ryszka F., Poglądy na koncepcję państwa, „Studia Nauk Politycznych” 1984, nr 5.
43. Samuś P., Edward Próchniak, Warszawa 1983.
44. Sobolewska-Myślik K., Partie i systemy partyjne na świecie, Warszawa 2004.
45. Stalin J., Dzieła, t. 6, Warszawa 1951.
46. Stalin J., Dzieła, t. 6, Warszawa 1951.
47. Stobiecki R., Bolszewizm a historia. Próba rekonstrukcji bolszewickiej filozofii dziejów, Łódź 1998.
48. Szyszko M., Płaszczyzny jedności w partii, „Nowe Drogi” 1983, nr 5.
49. Torańska T., Oni, Warszawa 1989.
50. Trembicka K., Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1938), Lublin 2007.
51. Trembicka K., Wrogowie i przeciwnicy. Studium myśli politycznej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Lublin 2013.
52. Ważniewski W., Walka polityczna w kierownictwie PPR i PZPR 1944–1964, Toruń 1991.
53. Wydarzenia kryzysowe w Polsce w latach 1955–1957” (stenogram dyskusji redakcyjnej), „Z Pola Walki” 1982, nr 1–2.
54. Wystąpienie Z. Kliszko w czasie XII Plenum KC PZPR, „Nowe Drogi” 1968, nr 8.
55. Zackiewicz G., Polska myśl polityczna wobec systemu radzieckiego 1918-1939, Kraków 2004.