WOLNOŚĆ I SWOBODA TWÓRCZA A ZARZUT AUTOPLAGIATU W UTWORZE NAUKOWYM

Współczesne kodeksy wartości, funkcjonujące w obszarze nauki, a dotyczące autorów dzieł naukowych coraz częściej definiują autoplagiat jak nadużycie ze strony twórcy, mające wywołać nieprawdziwe przekonanie o kreatywności i pomysłowości twórców. Czy każde powtórne wykorzystanie swojej twórczości w nowo kreowanym dziele jest naganne z punktu widzenia zarówno prawa, jak i etyki? W treści wskazano zależności prawne między autorem a jego utworem, przywołano konstytucyjne znaczenie wolności twórczej, która w istocie swej rozumiana jest jako jedno z podstawowych praw, o czym traktują również przepisy aktów międzynarodowych. Postawiono pytanie: czy jest to prawo nieograniczone? Zaprezentowano argumenty przeczące założeniu, że swoboda tworzenia ma charakter ius absolutum. Gdzie szukać granic wolności autora, w kontekście cywilistycznego władztwa nad utworem? W wolności i prawach innych ludzi, ale także w definicji legalnej utworu. Tam bowiem pojawiają sie elementy konieczne do nazwania wytworu intelektualnego dziełem – w rozumieniu prawa autorskiego. Wolność nauki jest założeniem każdego demokratycznego porządku. Ale czy nauka, skupiająca w sobie niesamowitą moc oddziaływania na rzeczywistość podlega ograniczeniom? Artykuł potwierdza tak postawioną tezę.

W prezentowanym tekście podjęto próbę znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy autoplagiat jest rzeczywistym problemem nauki, czy sztucznie wykreowanym, czy zarzut autoplagiatu nie narusza wolności i swobody twórczej, czy nie stanowi swoistego ograniczenia władztwa nad utworem. Zwrócono uwagę na równoważny problem, jakim jest – w szczególności w dziedzinach humanistycznych tworzenie kreacji intelektualnych zbudowanych w głównej mierze na zapożyczeniach z cudzej, ale i własnej twórczości, „ubranych” w prawidłową formę cytatu czy też autocytatu, w których coraz trudniej dopatrzyć się oryginalności.

Pełny tekst (pdf)

1. Akademicki Kodeks Wartości Uniwersytetu Jagiellońskiego, przyjęty uchwałą Senatu UJ z 25 czerwca 2003 roku.
2. Barta J., Markiewicz R. (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Komentarz, wyd. V, e-LEX 2011.
3. Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie i prawa pokrewne, Warszawa 2011.
4. Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2011.
5. Dybowski T., Ochrona prawa własności na tle konstytucyjnej koncepcji źródeł prawa w orzecznictwie TK [w:] Trybunał Konstytucyjny, Księga XV-lecia, red. F. Rymarz, A. Jankiewicz, Warszawa 2001.
6. Flisak D. (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, e-LEX 2015.
7. Garlicki L., Konstytucja RP, Komentarz, t. II, Warszawa 2016.
8. Haberstumpf H., Zur Individualität wissenschaftlicher Sprachwerke, Freiburg 1982.
9. Horacy, Exegi monumentum aere perennius, Pieśń III.
10. Jabłoński M., Węgrzyn J., Wolność twórczości artystycznej i naukowej oraz dostępu do dóbr kultury [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014;
11. Jankowska M., Autor i prawo do autorstwa, Warszawa 2011.
12. Jarosz-Żukowska S., Wolność akademicka w kontekście komercjalizacji wyników badań naukowych [w:] Aktualne wyzwania ochrony wolności i praw jednostki: prace uczniów i współpracowników dedykowane Profesorowi Bogusławowi Banaszakowi, red. M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Wrocław 2014.
13. Jarosz-Żukowska S., Żukowski Ł., Wolność badań naukowych i nauczania [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014.
14. Kamiński S., Nauka i metoda. Pojecie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1992.
15. König E., Filozofia pierwsza Arystotelesa jako uniwersalna nauka o archaí, przekład M. Bogaczyk-Vormayr, [w:] Filo Sofija, nr 22 (2013/3).
16. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, pod red. L. Garlickiego, t. III, Warszawa 2003.
17. Kodeks etyki pracownika naukowego, przyjęty uchwałą Zgromadzenia Ogólnego PAN nr 3/2016.
18. Kowalczyk S., Etyka – zagrożenie wolności nauki? [w:] Annales. Etyka w życiu gospodarczym, Lublin 2010.
19. Markiewicz R., Dzieło literackie i jego twórca w polskim prawie autorskim, Kraków 1984.
20. Markiewicz R., Obrona prac naukowych Autorskoprawna ochrona prac naukowych, ZNUJ 1990/4.
21. Markiewicz R., Opinia prawna. dot. pojęcia utworu oraz pojęcia dokumentu urzędowego materiału urzędowego w rozumieniu polskiego prawa autorskiego, http://www.informacjapubliczna.org.pl.
22. Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany e- LEX 2017.
23. Rutowski T., Rozwój pojęcia nauki w twórczości naukowej „Państwo i Prawo” 2012, nr 3.
24. Sarbiński R.M., Siciarek M. (red.), Prawo autorskie. Komentarz do wybranych przepisów, e-LEX 2017.
25. Schiller F., Listy o estetycznym wychowaniu człowieka, Pisma teoretyczne, wyd. Aletheia, Warszawa 2011.
26. Sieńczyło-Chlabicz J., Banasiuk J., Pojęcie i istota autoplagiatu w twórczości naukowej, „Państwo i Prawo” 2012, nr 3.
27. Sobczak J., Wolność badań naukowych – standardy europejskie i rzeczywistość polska, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2/30/2007.
28. Sokołowska D., Pojęcie i postacie utworu naukowego w świetle prawa autorskiego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015/2.
29. Sokołowska D., Prawo twórcy do wynagrodzenia w prawie autorskim, Poznań 2013.
30. Stanisławska-Kloc S., Plagiat contra autoplagiat [w] Spory o własność intelektualną: Księga jubileuszowa dedykowana profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi, red. A. Matlak, S. Stanisławska-Kloc, Warszawa 2013.
31. Stanisławska-Kloc S., Plagiat i autoplagiat, Biuro Analiz Sejmowych, nr 16 (108)2011.
32. Starck Ch., Wolność badań naukowych i jej granice, Przegląd Sejmowy 2007, nr 3(80).
33. Szewc A., Dzieła naukowe i ich status w prawie autorskim, „Państwo i Prawo” 1997/10.
34. Tylec G., Dobra osobiste a inne dobra prawne o charakterze osobistym chronione post mortem [w:] Non omnis moriar. Osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka. Zagadnienia wybrane, red. J. Gołaczyński, J. Mazurkiewicz, J. Turłukowski, D. Karkut,Wrocław 2015.
35. Wojciechowska A., Czy autorskie dobra osobiste są dobrami osobistymi prawa cywilnego?, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1994, nr 3.