ARCYBISKUP IGNACY TOKARCZUK WOBEC ATEIZMU. ZARYS ZAGADNIENIA

Artykuł prezentuje stosunek jednego z najwybitniejszych hierarchów Kościoła katolickiego w Polsce XX w., członka Rady Głównej Episkopatu Polski, metropolity przemyskiego abp. Ignacego Tokarczuka, do promowanego przez komunistyczne władze ateizmu. Jako ordynariusz diecezji przemyskiej duchowny ten odegrał szczególną rolę w przeciwdziałaniu ateizacji społeczeństwa poprzez swoją postawę i nauczanie pasterskie, będące rezultatem własnych doświadczeń życiowych, jak również wnikliwych studiów i przemyśleń. W pierwszym z wymienionych przypadków znaczną rolę odegrały przeżycia abp. Tokarczuka z okresu sowieckiej okupacji Lwowa w latach 1939 – 1941, kiedy to musiał się ukrywać, fałszować dokumenty. W drugim zaś studia nad genezą i rodzajami ateizmu podjęte na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Nauczanie duszpasterskie abp. Tokarczuka bardzo szybko zostało odnotowane przez Służbę Bezpieczeństwa za „godzące w podstawy prawne PRL”. SB dostrzegała zaangażowanie abp. Tokarczuka w przeciwstawianie się ateizmowi (traktowanego przez niego jako promocja zakłamania i fałszu) w postaci głoszonych kazań uznawanych za „bezkompromisowe” oraz zakrojonego na szeroką skalę programu budownictwa sakralnego w diecezji przemyskiej. W artykule autor klasyfikuje zjawisko i charakter ateizmu stanowiącego integralną część ideologii marksistowskiej. Sprzeciwiając się tej doktrynie, abp Tokarczuk bronił ignorowanych przez komunistów w PRL praw ludzi wierzących.

Pełny tekst (pdf)

1. abp I. Tokarczuk, Boże zwycięstwo, „Studia Rzeszowskie” 2003/10, s. 141–142.
2. abp I. Tokarczuk, W starciu z totalitaryzmem, rozmowy przeprowadził T. Fredro-Boniecki, Paris 1994, s. 199.
3. abp Ignacy Tokarczuk. Trzeba oprzeć wszystko na prawdzie, wybór i oprac. P. Chmielowiec, M. Krzysztofiński,[w:] Niezłomni. Nigdy przeciw Bogu. Komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich, red. ks. J. Marecki, F. Musiał, Warszawa–Kraków 2007, s. 438–440.
4. abp Tokarczuk I., Kazania pod specjalnym nadzorem, wybór i wstęp L. Żbikowska, Marki-Struga 1998, s. 197.
5. abp Tokarczuk I.,Wytrwać i zwyciężyć, Paryż 1988, s. 204–205).
6. Buckley J. M., Ateizm w sporze z religią, Kraków 2009, s. 163, 164–165.
7. Do Rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na ręce Premiera Józefa Cyrankiewicza w Warszawie, Gniezno, 28 VI 1968 r. [w:] abp I. Tokarczuk, Z przemyskiej „twierdzy”, cz. 2, wstęp, opracowania, wywiady L. Żbikowska, Michalineum 1999, s. 170.
8. Dzwonkowski R, Kościół katolicki w ZSSR. Zarys historii,Lublin 1997, s. 59–104.
9. Garbarz A., Jakie państwo?,Materiały sesji naukowej, która odbyła się 10 czerwca 2005 r. w Rzeszowie,red. ks. A. Cypryś, ks. A. Garbarz, B. Szluz, Rzeszów 2005, s. 235.
10. Guranowski J., Istota i metody laicyzacji życia społecznego,[w:] Religia i laicyzacja. Materiały do studiowania zagadnień światopoglądowych i naukowego ateizmu, Łódź 1961, s. 224, 234–235. 
11. Iwaneczko D., Krzysztofiński M., Konspiracja, opozycja i opór społeczny na Podkarpaciu w latach 1944–1989,[w:] Konspiracja i opór społeczny na Podkarpaciu w okresie PRL, red. J. Kurtyka, Przemyśl 2007, s. 17.
12. Krzysztofiński M., Postawa ks. abpa Ignacego Tokarczuka wobec komunizmu [w:]Historia bliższa ludziom. Prace ofiarowane księdzu profesorowi Janowi Kracikowi w 70. rocznicę urodzin, pod red. s. E. E. Wróbel CSFN, ks. R. Szczurowskiego, Kraków 2011, s. 207 - 213.
13. Krzysztofiński M., Uroczystości religijne z udziałem przedstawicieli Episkopatu Polski we wrześniu 1972 r. na terenie diecezji przemyskiej (Miejsce Piastowe, Stara Wieś, Dębowiec) w świetle materiałów Służby Bezpieczeństwa [w;] Super Omnia Veritas. Księga dedykowana Księdzu Profesorowi Tadeuszowi Śliwie w 90. Rocznicę urodzin i 50 – lecie pracy naukowej, red. ks. J. Wołczański przy współpracy ks. S. Nabywańca i bp. A. Szala. Lwów – Kraków 2015, s. 427.
14. Księdza Ignacego Tokarczuka Dziennik duchowy z lat 1959–1965 [w:] Super Omnia Veritas. Księga dedykowana Księdzu Profesorowi Tadeuszowi Śliwie w 90. rocznicę urodzin i 50-lecie pracy naukowej, red. ks. J. Wołczański, we współpracy z ks. S. Nabywańcem i bp. A. Szalem, Lwów–Kraków 2015, s. 714.
15. Musiał J., Represje wobec budowniczych kościołów w diecezji przemyskiej, „Studia Rzeszowskie” 2003/10.
16. Nie można zdradzić Ewangelii. Rozmowy z abp. Ignacym Tokarczukiem, wstęp i oprac. M. Krzysztofiński, wyd. 2, Rzeszów–Kraków 2013.
17. Nowicki A., Historia ateizmu i krytyki religii, cz. IV (wykład wygłoszony w dn. 16 V 1957 r.),[w:] Ateizm a religia. Wykłady wygłoszone na centralnym kursie aktywu partyjnego maj 1957 rok, Warszawa 1957, s. 267.
18. O rządzeniu– rozmowa z J.E. Ks. Arcybiskupem Ignacym Tokarczukiem, „Arcana”, 69/3 (2006), s. 9.
19. Słowa Jego Ekscelencji Ks. Arcybiskupa Ignacego Tokarczuka,[w:] Jego życie to służba i świadectwo. Ksiądz Biskup Edward Frankowski, red. J. Konefał, Stalowa Wola – Sandomierz 2008, s. 18.
20. Sochoń J., Ateizm,Warszawa 2003.
21. Szypuła. A., Historia nowych kościołów w diecezji przemyskiej 1966–1993, t. 1–2, Rzeszów 1997, t. 3–4, Rzeszów 1998.
22. Trembicka W. K., Wrogowie w myśli politycznej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Lublin 2013, s. 136–139.
23. Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 21 III 2013 r. w sprawie upamiętnienia arcybiskupa Ignacego Tokarczuka, http://www.senat.gov.pl/prace/senat/uchwaly (dostęp: 27.03.2013 r)
24. Wierzbieniec W., Duszpasterz, naukowiec, rządca diecezji,[w:] Księga jubileuszowa 25 lat pasterskiego posługiwania ks. biskupa Ignacego Tokarczuka, red. J. F. Adamski, M. Rudnicka, Brzozów – Stalowa Wola 1991, s. 33.
25. Wołczański J., W opiniach i komentarzach prasowych,[w:] Księga jubileuszowa 25 lat pasterskiego posługiwania ks. biskupa Ignacego Tokarczuka, red. J. F. Adamski, M. Rudnicka, Brzozów – Stalowa Wola 1991, s. 164.
26. Wójcik K. Z., Ignacy Tokarczuk – młodość i pierwsze lata kapłaństwa, „Studia Rzeszowskie” 2003/10, s. 14–25.