MYŚL POLITYCZNA LEGIONU MŁODYCH – AKADEMICKIEGO ZWIĄZKU PRACY DLA PAŃSTWA. WPROWADZENIE DO TEMATU

Legion Młodych (LM) był młodzieżową organizacją piłsudczykowską powstałą w 1930 r. Dotychczas nie doczekał się monografii, co czyni badania naukowe pionierskimi. Nieznana pozostaje nie tylko historia związku, ale i jego oryginalna, a zarazem kontrowersyjna myśl polityczna. Młodolegioniści, począwszy od pierwszej deklaracji ideowej z 1930 r., na piedestale postawili „ideę państwową” i państwo, któremu podporządkowali pozostałe elementy porządku społecznego. Rozwój myśli zależał przy tym od komendanta głównego i składu osobowego Komendy Głównej. W latach 1930–1932 przeważały hasła umiarkowane sprowadzające się do kontynuacji i rozwinięcia idei legionowej Józefa Piłsudskiego. Wraz ze wzrostem wpływów grupy Henryka Dembińskiego z Wilna poglądy polityczne LM ulegały radykalizacji, co znalazło odzwierciedlenie w drugiej deklaracji ideowej z 1932 r. Przyjęte na II Kongresie założenia ponownie czyniły myślą przewodnią państwo, ale młodolegioniści głosili także postulat zorganizowania narodu według hierarchii i dyscypliny, budowy państwa pracą i bronienia krwią, tworzenia elity, którą miał stanowić żołnierz i człowiek pracy. Największymi wartościami stać się miały krew i trud. Myśl państwowa miała zostać zespolona z polskim światem pracy w celu przebudowy gospodarczej, społecznej i politycznej.

Realizując założenia ideowe ojca-kreatora Adama Skwarczyńskiego, myślano także o symbiozie marksizmu z syndykalizmem, której amalgamat stałby się fundamentem państwa uspołecznionego. Domagano się ponadto likwidacji ustroju parlamentarnego opierającego się na fikcjach teoretycznych i przekształcenia psychiki społeczeństwa w myśl nowej etyki pracy. W polityce zagranicznej celem miały być zorganizowanie współżycia i współpracy narodów na obszarze międzymorza bałtycko-czarnomorskiego oraz rozbudowa marynarki wojennej i floty handlowej.

W następnej fazie rozwoju myśl polityczna się radykalizowała w zakresie zagadnień gospodarczych. Młodolegioniści żądali m.in. wprowadzenia gospodarki trójdzielnej (indywidualnej, uspołecznionej, państwowej), zakazu napływu kapitałów obcych, ingerencji państwa w obroty handlowe z zagranicą, zniesienia tajemnicy gospodarczej, czy też przebudowy ustroju rolnego. Oficjalnie jednak LM popierał działania rządowe. Kolejnym ważnym dokumentem, który ma istotne znaczenie dla analizy myśli politycznej LM, była trzecia deklaracja ideowa z 1935 r., w której złagodzeniu uległy postanowienia poprzedniej. Zniknęły m.in. zapisy o całkowitym upaństwowieniu gospodarki i przeciwstawieniu się instytucji Kościoła katolickiego na rzecz częściowego upaństwowienia i dążenia do zapewnienia każdemu obywatelowi jak najdalej posuniętej wolności sumienia i tolerancji. Legionowi Młodych nie udało się zrealizować deklarowanych założeń ideowych w praktyce, ale jego myśl polityczna miała wpływ na założenia deklaracji ideowo-politycznej Obozu Zjednoczenia Narodowego, co pozwala na konstatację, że – wbrew krytycznym ocenom – nie była ona bezwartościową paplaniną akademików.

Pełny tekst (pdf)

1. Al. Fa., Smutne losy „genialnej” koncepcji, „Nowe Państwo Pracy” 2 II 1936/1.
2. Archiwum Akt Nowych, Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, sygn. 25.
3. Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, sygn. 856, 857, 858, 859.
4. Bednarski St., A jednak winni!... Prawda o Legionie Młodych, Kraków 1934.
5. Bieliński J., Na marginesie okólnika Bloku, „Państwo Pracy” 9 XII 1934/49.
6. Bielski W., Legion Młodych, „Polskie Państwo Pracy” 31 VII 1935/12.
7. Bociański W., Czym jest Legion Młodych?, „Nowe Państwo Pracy” 26 XII 1936/18–19.
8. Deklaracja Ideowa Legionu Młodych. Na granicy pokoleń. Kolumny zwycięstwa, Warszawa 1931
9. Deklaracja Ideowa uchwalona przez II Ogólnopolski Kongres Legionu Młodych w Warszawie, dn. 19 marca 1932 r., „Legion Młodych” 1933/1.
10. Grudziński E., Nasz stosunek do Obozu, „Polskie Państwo Pracy” 5 V 1935/1.
11. Idee i myśli Legionu Młodych, Warszawa 1937.
12. Katelbach T., Spowiedź pokolenia, przejrzał, poprawił i posłowiem opatrzył S. Cenckiewicz, Gdańsk 2001.
13. Garczyński S., Na podbój serc młodego pokolenia, „Legion Młodych” 1933/1.
14. Hasło Nr 2, „Nowe Państwo Pracy” 27 IX 1936/10.
15. Horko T., Audiatur et altera pars, „Nowe Państwo Pracy” 15 XI 1936/13.
16. Horko T., Czy znowu od początku, „Polskie Państwo Pracy” 5 V 1935/1.
17. J. P., Konsekwencje dla obozu rządowego, „Głos Narodu” 24 II 1937/55.
18. Jedynak M., System kar w partyzanckich szeregach, „Wiedza i Życie. Inne oblicza historii” 2014/2.
19. Kaszuba E., System propagandy państwowej obozu rządzącego w Polsce w latach 1926–1939, Toruń 2004.
20. K[awałkowski] Al[eksander], Na ideowym starcie, „Gazeta Polska” 30 VIII 1934/240.
21. [Kawałkowski Aleksander], Zagadnienie młodzieży w Polsce, [w:] Sanacji kłopoty z młodzieżą, oprac. J. Borkowski, „Pokolenia” 1970/2.
22. Kiersnowski R., Pro domu sua, „Nowe Państwo Pracy” 26 XII 1936/18–19.
23. Kilka słów prawdy, „Nowe Państwo Pracy” 8 XI 1936/12.
24. Kongres Legionu Młodych, „Zaczyn” 26 V 1938.
25. Kozielewski J., Legion Młodych a Konstytucja Styczniowa, [w:] Pod znakiem pracy 1930–1934: jednodniówka, Legion Młodych, Brzeżany 1934.
26. Legion Młodych w r. 1933 w oczach własnych, oprac. J. Borkowski, „Pokolenia” 28/4 (1969)
27. L. S., Zgrzyty, „Państwo Pracy” 4 III 1934/8.
28. Laskowski J., Podziemna zgraja, „Państwo Pracy” 21 X 1934/42.
29. Legion Młodych walczy z „Frontem Ludowym”, „Nowe Państwo Pracy” 27 IX 1936/10.
30. Litwinowicz, Kongres zwycięstwa i wytrwania z IV Kongresu L. M. w Legionowie Morskim w dn. 28 lipca r.b., „Polskie Państwo Pracy” 31 VII 1935/12.
31. Mackiewicz S., Ćwierć prawdy o „Legionie Młodych”, „Słowo” 3491/353(1933).
32. Marszałkowa Piłsudska, gen. Rydz-Śmigły i płk Sławek objęli protektorat nad Legionem Młodych, „Echo Akademickie” 10 X 1930/1.
33. Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, wstęp i oprac. L. Chajn, Warszawa 1964, s. 189.
34. Mirzyński F., Czy tylko to mają do powiedzenia?, „Kurier Wileński” 9 X 1936/277.
35. Moczarski K., Sygnał Komendanta, „Państwo Pracy” 8 X 1933/32.
36. Mroczek E., Błędne koło kapitalizmu, „Nowy Ustrój” 1934/3.
37. Nowaczyński A., Plewy i perły, Warszawa 1991.
38. Od wydawcy, „Polskie Państwo Pracy” 2 II 1936/1.
39. Okres przejściowy, „Legion Młodych” 1934/5–7.
40. Paruch W., Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego 1926–1939, Lublin 2005.
41. Pilc T., O tzw. katolickiej myśli społecznej, „Nowy Ustrój” 1934–1935/6.
42. Pilc T., Oblicze dnia dzisiejszego (I), „Nowy Ustrój” październik 1934/4.
43. Pilc T., Oblicze dnia dzisiejszego (II), „Nowy Ustrój” listopad 1934/5.
44. Pilch A., Prasa studencka w Polsce 1918–1939. Zarys historyczny. Bibliografia, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, MI. Prace historyczne” 1990/96.
45. Pilch A., Studencki ruch polityczny w Polsce w latach 1932–1939, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace historyczne” CCXCIX/37 (1972).
46. Piotrowski J., Niech mówią fakty, „Polskie Państwo Pracy” 9 IV 1935/6.
47. Po oświadczeniu płk. Koca, „Gazeta Polska” 21 II 1937/53.
48. Pruszyński K., Jeśli się załamali, to tym gorzej, [w:] idem, Niezadowoleni i entuzjaści. Publicystyka, t. I: 1931–1939, wybór tekstów G. Pyka, J. Roszko, Warszawa 1990, s. 232.
49. Pruszyński K., Niezadowoleni i entuzjaści. Publicystyka, t. I: 1931–1939, wstęp J. Roszko, wybór tekstów G. Pyka i J. Roszko, Warszawa 1990, s. 135.
50. Pruszyński K., Proces przy drzwiach otwartych. „Legion Młodych” – czerwona sotnia, „Problemy” 4/3(1935).
51. Pruszyński K., Promienie ultra czerwone, [w:] idem, Powrót do Soplicowa. Publicystyka, t. II: 1940–1948, wybór tekstów G. Pyka i J. Roszko, Warszawa 190, s. 122.
52. Pruszyński K., Psychika zespołu mocarstwowców, [w:] idem, Niezadowoleni i entuzjaści. Publicystyka, t. I: 1931–1939, wybór tekstów G. Pyka, J. Roszko, Warszawa 1990, s. 220.
53. Przedstawiciele Legionu Młodych u Marszałka Piłsudskiego, „Kurier Wileński” 2281/39(1932).
54. Rok walki o lepsze Jutro Polski. Wywiad z Komendantem Głównym Legionu Młodych p. Zbigniewem Zapasiewiczem, „Echo Akademickie” 10 X 1930/1.
55. Sioma M., Młodzi contra starzy: Legion Młodych w obozie piłsudczykowskim (1930–1935), [w:] Adaptacja – reforma – stabilizacja. Przestrzeń publiczna we współczesnych systemach politycznych, red. T. Koziełło, P. Maj, W. Paruch, Rzeszów 2010.
56. Skwarczyński A., Myśli o nowej Polsce, Warszawa 1934.
57. Stachórski L., Oblicze polityczne Legionu Młodych, „Legion Młodych” 1933/4–5.
58. III Ogólnopolski Kongres Legionu Młodych w Poznaniu. Pod znakiem przemian, Legion Młodych” 1933/4–5.
59. W otwarte karty, „Echo Akademickie” 1931/5.
60. W. Z., Młodzieży – Ciebie bałamucą. Książka Wojciecha Stpiczyńskiego, „Echo Akademickie” 10 X 1930/1.
61. Wielki Blok Młodzieży Współpracującej z Marszałkiem Piłsudskim, „Echo Akademickie” 1 XI 1931/2.
62. Z otwartą przyłbicą. Zwycięstwo ideologii Legionu Młodych, „Nowe Państwo Pracy” 10 X 1936/11.
63. Zagórski Wacław, Ideologia zysku – polityka koniunktury, „Państwo Pracy” 8 IV 1934/13.
64. Żongołłowicz B., Dzienniki 1930–1936, oprac. D. Zamoyska, Warszawa 2004.