BIAŁORUSINI NA BLISKIM WSCHODZIE WOBEC SPRAW POLSKICH W LATACH 1941-1945 W ŚWIETLE PISM KS. MICHAŁA BOŻERIANOWA

Wśród polskich cywilów ewakuowanych wraz z Armią Andersa z ZSRR w 1942 r. było ponad 2 tysiące Białorusinów wyznania prawosławnego. Z uwagi  na fakt, że władze sowieckie nie chciały wypuścić osoby narodowości niepolskiej znaczna część Białorusinów podawała się za Polaków i katolików. Ukrywając swoje swe pochodzenie część Białorusinów dokonało konwersji na katolicyzm.

Pomoc emigracyjnego rządu polskiego w wyjeździe z ZSRR wywołała wśród Białorusinów propolskie sympatie i wyrazy wdzięczności. Przy pomocy Franciszka Wilka, członka Rady Narodowej w Iranie w 1942 r. powstał Komitet Białoruski z ks. Michałem Bożerianowem na czele. Komitet wydał kilka memoriałów i odezw do rządu polskiego i amerykańskiego, w których negatywnie oceniono włączenie województw północno-wschodnich II RP do ZSRR we wrześniu 1939 r. Większość Białorusinów deklarowała chęć pozostania obywatelami państwa polskiego. Taką postawę uchodźców białoruskich należy tłumaczyć brakiem innej perspektywy na przyszłość. Jednym z postulatów, które wysuwał przewodniczący Komitetu Białoruskiego ks. M. Bożerianów było wprowadzenie przedstawiciela mniejszości białoruskiej do polskiej Rady Narodowej w Londynie. Słabością Komitetu był jego skład osobowy i zaplecze. Uchodźcy białoruscy posiadali nieliczną inteligencję – przeważnie byli to duchowni i nauczyciele – pozbawieni jakiegokolwiek doświadczenia w działalności politycznej. Większość Białorusinów było chłopskiego pochodzenia lub byli pracownikami służb leśnych.

W 1943 r. większość uchodźców białoruskich przeniosło się do Afryki Wschodniej. Tam pogorszyły się relacje wśród uchodźców a zwłaszcza między prawosławnymi a katolikami. Pomimo, że większość uchodźców narodowości białoruskiej byli nastawieni propolsko to wśród Polaków umacniał się stereotyp o ich antypolskiej postawie. Ta niczym nieugruntowana antybiałoruska fobia Polaków doprowadziła do konfliktów wyznaniowych w obozach uchodźców. Konflikty religijne, trwające do zamknięcia obozów w Afryce i śmierć propolsko nastawianego przywódcy Komitetu Białoruskiego ks. Michała Bożerianowa spowodowała, że większość przebywających tam Białorusinów zmieniała swe nastawienie z pozytywnego do Polski na niechętną postawę do współpracy z Polakami.

Pełny tekst (pdf)

ŹRÓDŁA

1. Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Dokument cywilnych urzędów rządowych 1919-1991, Inwentarze, sygn. akt. A. 20, 4a, nr-y: 138, 140.
2. Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Prezydium Rady Ministrów, sygn. akt. A. 80, nr-y: 23-25.
3. Archiwum Warszawskiej Metropolii Prawosławnej w Warszawie, Akta personalne księży, R IV-6A, nr 1092; R II6C/188.
4. Arcybiskup generał brygady Sawa (Jerzy Sowietow). Wybór dokumentów, opr. K. Filipow, i A. Suchcitz,  Białystok-Warszawa 1997.
5. Bożerianow M., Moja odpowiedź „ludziom małym”, Tengeru, Arusha, Tanganyika 1945.
6. „Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich”, R. II., 1920, nr 47.
7. Polacy w Iranie 1942 – 1945, t. I., Antologia, pod red. A. Kunert, A. Przewoźnik, Warszawa 2002.
8. Polacy w Indiach 1942 – 1948 w świetle dokumentów i wspomnień, pod red. L. Betgowski, Warszawa 2002.
9. Rozporządzenie Rady Ministrów z 9 stycznia 1926 r. o przymusowym wykupie ziemi w powiecie brasławskim (druk).
10. „Воскресное Чтение”, nr-y: 20, 22, 38, 40, Warszawa 1937.
11. „Слово”. Wydawnictwo Prawosławnej Metropolii w Warszawie, nr-y: 34, 43, 44, Warszawa 1936.

LITERATURA

1. Aрх. Афанасий Мартос, Беларусь в исторической, государственной и церковной жизни, Buenos-Aires 1966.
2. Boćkowski D., Deklaracja lojalności obywateli polskich narodowości białoruskiej dla gen. Władysława Sikorskiego, „Mazowieckie Studia Humanistyczne”, Rocznik II, Łowicz 1996, nr 2.
3. Dubec R. Ks., Z dziejów parafii prawosławnych na Łemkowszczyźnie w okresie międzywojennym, Gorlice 2011.
4. Dymarski M., Białorusini z armią gen. Andersa. Przyczynek do dziejów ludności Kresów Wschodnich, [w:] Tematy polsko-białoruskie. Historia – literatura – edukacja, Olsztyn 2003.
5. Eberhard P., Polski panslawizm jako idea geopolityczna, „Przegląd Geopolityczny”, t. VII, 2014.
6. Grzybowski J., Białorusini w polskich regularnych formacjach wojskowych w latach 1918-1945, Warszawa 2006.
7. Grzybowski J., Białorusini wśród uchodźców polskich na Środkowym Wschodzie i w Afryce Wschodniej w czasie II wojny światowej, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2005, nr 2.
8. Kalbarczyk S., Polscy pracownicy nauki ofiary zbrodni sowieckich w latach II wojny światowej zamordowani, więzieni, deportowani, Warszawa 2001.
9. Kasiak I., Byelorussia. Historical Outline, London 1989.
10. Касьяк И., З хистории Праваслаунай Царквы Беларускага народу, New York 1956.
11. bp. Miron (Chodakowski), Z dziejów prawosławnego ordynariatu wojskowego w Rzeczypospolitej, [w:] Chrześcijaństwo – Kościół – Prawosławie, Białystok 2003.
12. Mironowicz A., Białoruska Autokefaliczna Cerkiew Prawosławna na emigracji po II wojnie światowej, [w:] Autochtoniczne mniejszości na pograniczach a ich stosunki z odseparowanym etosem macierzystym, pod red. S. Jackiewicza, Białystok 2009.
13. Mironowicz A., Kościół prawosławny na terenach Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939-1944, [w:] Kościół w obliczu totalitaryzmów. Zbiór studiów dla uczczenia XXV rocznicy męczeńskiej śmierci księdza Jerzego Popiełuszki, pod red. W. Polaka, W. Rozynkowskiego, M. Białkowskiego i J. Kufla, Toruń 2010.
14. Mironowicz A., Kościół prawosławny na terenach Generalnego Gubernatorstwa, Białorusi i Ukrainie w latach 1939-1944, [w:] Pokazanie Cerkwi prawdziwej. Studia nad dziejami i kulturą Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej, Białystok 2004.
15. Mironowicz A., Kościół prawosławny w Polsce, Białystok 2006.
16. Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok 2005.
17. Μιρόνοβιτζ Α., Η καταστροφή και μεταβίβαση της ιδιοκτησίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Πολωνίας 1919-1939, Białystok 2013.
18. Mironowicz A., Ks. Michał Bożerianow i jego działalność w Iranie i na terenie Afryki Wschodniej, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, nr 42, Białystok 2014.
19. Mironowicz A., Neounia w II Rzeczypospolitej, [w:] Kościół Greckokatolicki na Warmii i Mazurach, pod red. M. Melnyka, Olsztyn 2006.
20. Миронович А., Неоуния во II Речипосполитой, „Seminarium Hortus Humanitatis”, vol. XV, Riga 2008.
21. Миронович А., Неоуния в Польше в межвоенной период, „Вестник Екатеринбургской духовной семинарии”, Вып. 2(6), Екатеринбург 2013.
22. Mironowicz A., Polskie prawosławne duszpasterstwo cywilne w Afryce, „Wiadomości PAKP”, nr 5 (138), Warszawa 2001.
23. Mironowicz A., Przyczynek do dziejów Polskiego Prawosławnego Duszpasterstwa Cywilnego na emigracji w czasie II wojny światowej, „Studia Polonijne”, t. 30, Lublin 2009-2010.
24. Mironowicz A., Rewindykacja i niszczenie prawosławnych obiektów sakralnych na terenie II Rzeczypospolitej, „EΛΠΙΣ” Czasopismo Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku, R. VIII (XIX), z. 13-14 (26-27), Białystok 2006.
25. Mironowicz A., The Destruction and Transfer of Orthodox church Property in Poland, 1919-1939, „Polish Political Science Yearbook”, vol.  XLIII, Toruń 2014.
26. Mironowicz A., The Orthodox Church in Poland in the Twentieth Century, [in:] The Orthodox Church in Eastern Europe in Twentieth Century, ed. Christine Chaillot, Oxford – Bern 2011.
27. Mironowicz A., Życie religijne prawosławnej emigracji białoruskiej po II wojnie światowej, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, nr 33, Białystok 2010.
28. Odziemkowski J., Frątczaka S., Polskie duszpasterstwo wojskowe, Warszawa 1996.
29. Odziemkowski J., Służba duszpasterska Wojska Polskiego 1914-1945, Warszawa 1998.
30. Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918-1939, Warszawa 1989.
31. Senex, Украинска Православна Церква в часи другой свитовой вийни 1939-1945, Műchen 1946.
32. Szlewis G., (Шлевис Г.), Православные храмы Литвы, Свято-Духов Монастыр, Вильнюс 2006.
33. Sosna G., Katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji warszawsko-bielskiej, „EΛΠΙΣ”, R. II (XIII), z. 3(16),  Białystok 2000.
34. Sosna G., Troc-Sosna A., Hierarchia i kler Kościoła prawosławnego w granicach II Rzeczypospolitej i Polski powojennej w XIX-XXI wieku, Ryboły 2012.
35. Свитич A., Православная Церковь в Польше и её автокефалия, Buenos Aires 1959.
36. Sziling J., Kościoły chrześcijańskie w polityce niemieckich władz okupacyjnych w Generalnym Gubernatorstwie (1939-1945), Toruń 1988.
37. Шкаровский M. В., Нацыстская Германия и Православная Церковь, Москва 2002.
38. Шкаровский M. В., Политика Третьего Рейха по отношению к Русской Православной Церкви в свете архивных материалов 1935-1945 годов,  Москва 2003.
39. Швэдзюк M., Беларусы ў Афрыцы ў 1942-1948 гг., „Беларусь”, nr 450, Nju Jork 1998. Швэдзюк M., Беларусы ў Афрыцы ў 1942-1948 гг.,, „Рунь”, nr 29, Wilno 2000;
40. Szwedziuk M., Białorusini w Afryce w latach 1942-1948, „Polski Żołnierz Prawosławny”, R V, nr 2(15), 1998.
41. Szymanowski G., Dwanaście lat – wspomnienia z lat 1927 – 1939, Toruń 1998.
42. Tarle E. W., Wojna krymska, t. II, Warszawa 1953.
43. Troc-Sosna A., Ks. Michał Bożerianow, „Wiadomości PAKP”, nr 9 (154), Warszawa 2002.
44. Turkowski R.,‎ Franciszek Wilk (1914-1990): przewodniczący Rady Narodowej RP i przywódca polskich ludowców na uchodźstwie, Warszawa 2004.
45. Urban K., Kościół prawosławny w Polsce 1945-1970, Kraków 1996.
46. Urban K., Z dziejów Kościoła prawosławnego na Łemkowszczyźnie, „Церковный Вестник”, R. XXXVIII,  nr 8 (1991).
47. Waszkiewicz Z., Duszpasterstwo w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Toruń 2000.
48. Власовский И., Нарис истории  украинской Православной Церкви, т. IV, ч. 2, New York 1993.
49. Wróbel J., Uchodźcy polscy ze Związku Radzieckiego 1942-1950, Łódź 2013.
50. Wróblewski W., Duszpasterstwo mniejszości religijnych w Wojsku Polskim w latach 1918-1939, [w:] Białoruś, Czechosłowacja, Litwa, Polska, Ukraina. Mniejszości w świetle spisów statystycznych XIX-XX w., pod red. J. Skarbka, Lublin 1996.
51. Zięba A., „Wojna popów”. Polskie prawosławie na emigracji po II wojnie światowej, „Zeszyty Naukowe Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Kraków 1998.