UDZIAŁ RADZIECKICH RESORTÓW „SIŁOWYCH” W „PUCZU SIERPNIOWYM” 1991 ROKU. CZĘŚĆ 1

W artykule zaprezentowano potencjał radzieckich resortów siłowych na przełomie lat osiemdziesiątych i tych ubiegłego wieku. Poza zmianami dotyczącymi stanu liczebnego oraz struktur przeprowadzonymi do połowy 1991 roku w Ministerstwie Obrony Narodowej, Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Komitecie ds. Bezpieczeństwa Publicznego przedstawiono dynamicznie ewoluującą zewnętrzną sytuację polityczną, która wyraźnie zmierzała w kierunku wzmocnienia tendencji separatystycznych w samym Związku Radzieckim, jak również opisano przygotowania do zamachu stanu podjęte między 9 grudnia 1990 a 19 sierpnia 1991 roku.

Głównym celem „puczu sierpniowego” miało być zapobieżenie zaplanowanemu na 20 sierpnia podpisaniu nowego traktatu związkowego, który po wejściu w życie w istotny sposób zmieniłby status ZSRR z państwa federacyjnego na rzecz konfederacji suwerennych państw. Niezdolność do opracowania w tak krótkim czasie wielu ważnych szczegółów planu zamachu stanu oraz brak uwzględnienia potencjalnych wariantów alternatywnych wpłynęły później na ostateczne fiasko puczu, co paradoksalnie przyczyniło się do gwałtownego przyspieszenia procesów dezintegracyjnych i zakończyło się rozpadem imperium w końcu grudnia 1991 roku.

W artykule wykorzystano oficjalne zbiory dokumentów opublikowanych w Federacji Rosyjskiej od 1990 roku, liczne analizy różnych autorów (zwłaszcza z Rosji, Stanów Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii), a także ujawnione raporty Centralnej Agencji Wywiadowczej, dostępne w Internecie dzięki Ustawie o Wolności Dostępu do Informacji.

Pełny tekst (pdf)

1. Альбац Е., Мина замедленного действия. Политический портрет КГБ, Русслинт, Москва 1992.
2. Andrew C., Mitrokhin V., The Mitrokhin Archive. The KGB in Europe and the West, Penguin Press, London 2000.
3. Arbatov A., Chayes A., Olson L., Managing Conflict in the Former Soviet Union. Russian and American Perspectives, Harvard University, Cambridge 1997.
4. Бакатин В., Избавление от КГБ. Время, события, люди, Московские Новости, Москва 1992.
5. Barylski R., The Soldier in Russian Politics: Duty, Dictatorship and Democracy Under Gorbachev and Yeltsin, Transaction Books, New Brunswick – London 1998.
6. Beissinger M., Nationalist Mobilization and the Collapse of the Soviet State, Cambridge University Press, Cambridge 2002.
7. Boriew W., Trzy dni. Ostatni wojskowy spektakl epoki komunizmu, Amber, Warszawa 1992.
8. Breyer S., Zbrojenia morskie Rosji po rozpadzie Związku Radzieckiego, „Okręty Wojenne” 1993/2, s. 73-79.
9. Brusstar J., Jones E., The Russian Military’s Role in Politics, Institute for National Strategic Studies-National Defence University, Washington 1995.
10. Bush G., Scowcroft B., Świat przekształcony, Politeja, Warszawa 2000.
11. Central Intelligence Agency, A Compendium of Recent Insurgency Analyses, Directorate of Intelligence, GI 90-10043, 1 August 1990, k. 1-9 (http://www. foia.cia.gov; dostęp: 29.09.2013).
12. Central Intelligence Agency, Organized Crime in the USSR: Its Growth and Impact, Directorate of Intelligence, GI 90-10043, 1 August 1990, k. 11 (http://www.foia.cia.gov ; dostęp: 13.09.2013).
13. Central Intelligence Agency, Soviet Military Manpower: Sizing the Force, Directorate of Intelligence, SOV 91-10007X, 1 February 1991, k. 15 (http://www.foia.cia.gov dostęp: 7.11.2013).
14. Collins J., U.S./Soviet Military Balance. Statistical Trends, 1980–1990, Congressional Research Service, Report  no. 90–401, Washington D.C. 6 August 1990.
15. Der Teilabzug der Sűdgruppe der Truppen (SGT), „Soldat und Technik” 1989/8, s. 599.
16. Der Abzug der Zentralgruppe der Truppen, „Soldat und Technik” 1991/7, s. 505.
17. Dobbs M., Precz z Wielkim Bratem. Upadek imperium radzieckiego, Rebis, Poznań 1998.
18. Дроговоз И., Большой флот Страны Советов, Изд. Харвест Минск 2003.
19. Дроговоз И., Танковый меч СССР 1945–1991, Пьедестал, Москва 1999.
20. Дроговоз И., Ракетные войска СССР, Изд. Харвест Минск 2007.
21. Дроговоз И., Воздушный щит Страны Советов, Изд. Харвест, Минск 2007.
22. Dunlop J., The August 1991 Coup and Its Impact on Soviet Politics, „Journal of Cold War Studies” 5/1 (2003), s. 94-127.
23. Dunlop J., The Rise of Russia and the Fall of the Soviet Empire, Princeton University Press, Princeton–Chichester 1993.
24. Ebon M., KGB: Death and Rebirth, Praeger, Westport–London 1994.
25. Энциклопедия секретных служб России (red. А. Колпакиди), Астрель, Москва 2004.
26. Феськов В., Калашников К., Голиков В., Советская Армия в годы «холодной войны» (1945–1991), Изд. Томскoго университета, Томск 2004.
27. Фролов А., КГБ и контрразведывательное искусство, Реалии, Москва 2003.
28. Galeotti M., Perestroika, Perestrelka, Pereborka: Policing Russia in a Time of Change, „Europe-Asia Studies” 45/5 (1993), s. 769-786.
29. Graczow A., Gorbaczow, Iskry, Warszawa 2003.
30. Грушко В., Судба разведчика. Книга воспоминаний, Международные отношения, Москва 1997.
31. Hahn G., Russia’s Revolution from Above: Reform, Transition and Revolution in the Fall of the Soviet   Communist Regime, Transaction Books, New Brunswick – London 2002.
32. Хлобустов O., Август 1991: где был КГБ?, Эксмо-Алгоритм, Москва 2011.
33. Jelcyn B., Notatki prezydenta, Univ-Comp, Warszawa 1995.
34. Jones E., Brusstar J., Ministry of Defence, [w:] Executive Power and Soviet Politics: The Rise and Decline of the Soviet State (red. E. Huskey), M. E. Sharpe, New York 1992, s. 181-201.
35. Knight A., Szpiedzy bez maski. Spadkobiercy KGB, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
36. Knight A. , The KGB, Perestroika, and the Collapse of the Soviet Union, „Journal of Cold War Studies” 5/1 (2003), s. 67-93.
37. Кокурин A., Петров H., КГБ: Структура, функции, кадры, „Свободная Мысль” 1998/2, s. 110-125.
38. Крючков В., Личное дело, t. I, Олимп, Москва 1997.
39. Kukliński R., Wojna z narodem widziana od środka, [w:] Bohater czy zdrajca. Sprawa pułkownika Kuklińskiego. Fakty i dokumenty, Most-Presspublica, Warszawa 1992, s. 24-82.
40. Ленский А., Цыбин М., Советские сухoпутные войска в последний год Союза СCСР. Справочник, Санкт-Петербург 2001.
41. Лубянка. Органы ВЧК-ОГПУ-НКВД-НКГБ-МГБ-МВД-КГБ 1917–1991. Справочник (red. А. Кокурин, Н. Петров), Международный Фонд »Демократия«, Москва 2003.
42. Malia M., Sowiecka tragedia. Historia komunistycznego imperium rosyjskiego, Philip Wilson, Warszawa 1998.
43. Материалы дела о проверке конституционности Указов Президента РФ, касающихся деятельности  КПСС и КП СФСР, а также o проверке конституционности КПСС и КП СФСР, том 2, Конституционный Суд Российской Федерации, Москва 1997.
44. Mendel F., Moskaus Truppen der Inneren Sicherheit: Werkzeuge Der Unterdrückung, „Europäische Wehrkunde” 1991/2, s. 102-105.
45. Mikołajczuk M., Powstanie i rozwój Strategicznych Wojsk Rakietowych (RWSN) ZSRS I Federacji Rosyjskiej w latach 1945–2003. Cz. II, „Nowa Technika Wojskowa” 2003/11, s. 30-37.
46. Mit Verladung der KPz T-64, „Soldat und Technik” 1989/7, s. 523.
47. Moran J., From Garrison State to Nation-State: Political Power and Russian Military under Gorbachev and Yeltsin, Praeger Publ., Westport 2002.
48. МВД России: Энциклопедия (red. В.Ф. Некрасов), Олма-Пресс, Москва 2002.
49. Pawlikowicz L., Tarcza i miecz – od rozkwitu do upadku. Podstawowe funkcje, struktury, potencjał kadrowy oraz obsada personalna Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (przy Radzie Ministrów) ZSRR w latach 1975–1991, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 1/10 (2012), s. 11-83.
50. Potyrała B., Szczegóła H., Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935–1991, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. T. Kotarbińskiego, Zielona Góra 1997.
51. Potyrała B., Szlufik W., Koniec mitu o niezwyciężonej Armii Radzieckiej (lata siedemdziesiąte-dziewięćdziesiąte), Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, Częstochowa 2001.
52. Reddaway P., Glinski D., The Tregedy of Russia’s Reforms. Market Bolshevism Against Democracy, United States Institute of Peace Press, Washington 2001
53. Roxburgh A., The Second Russian Revolution: The struggle for Power in the Kremlin, Pharos Books, New York 1992.
54. Russia and Eurasia Armed Forces Review Annual, Vol. 15, 1991 (red. T.W. Karasik), Academic International Press, Gulf Breeze 1991.
55. Seliktar O., Politics, Paradigms and Intelligence Failures: Why So Few Predicted the Collapse of the Soviet Union, M. E. Sharpe, New York 2004.
56. Shelley L., The Ministry of Internal Affairs, [w:] Executive Power and Soviet Politics: The Rise and Decline of the Soviet State (red. E. Huskey), M. E. Sharpe, New York 1992, s. 202-220.
57. Shelley L., Policing Soviet Society: The Evolution of State Control, Routledge, New York 1996.
58. SIPRI Yearbook 1991: World Armaments and Disarmament, Oxford University Press, London – New York 1991.
59. Soviet Armed Forces Review Annual, Vol. 12, 1988 (red. G.M. Mellinger), Academic International Press, Gulf Breeze 1988.
60. Starr B., Soviet move to evade CFE, „Jane’s Defence Weekly” 22.12.1990, s. 1257.
61. Statement of the Representative of the Union of Soviet Socialist Republics in the Joint Consultative Group, Treaty on Conventional Forces in Europe, 14 June 1991.
62. Степанков В., Лисов Е. , Кремлевский заговор: Версия следствия, Огонек, Москва 1992.
63. Стратегическое ядерное вооружение России (red. П.Л. Подвиг), Изд. AT, Москва 1998.
64. Tank unit withdrawals revealed, „Jane’s Defence Weekly” 18.03.1989, s. 472.
65. Taylor B., The Soviet Military and the Disintegration of the USSR, „Journal of Cold War Studies” 5/1 (2003), s. 17-66.
66. The Military Balance 1988–1989, International Institute for Strategic Studies, London 1988.
67. The Military Balance 1990–1991, International Institute for Strategic Studies-Brassey’s, London 1990.
68. The Military Balance 1991–1992, International Institute for Strategic Studies-Brassey’s, London 1991.
69. The Warsaw Pact Air Forces, „World Air Power Journal” 1990/3, s. 136-153.
70. Thom F., Czas Gorbaczowa, Delikon, Warszawa 1990.
71. Waller J. M., Secret Empire: The KGB in Russia Today, Westview Press, San Francisco – Oxford 1994.
72. Weiss P., Soviets beef up IS forces, „International Defense Review” 1990/8, s. 833.
73. Заключение по материалам расследования роли и участии должностных лиц КГБ СССР в событиях 19–21 августа 1991 года (http://www.pseudology. org/Documents/GKCHP_Bakatin.htm; dostęp: 25.02.2009).
74. Zaloga S., Modré Barety. Bojová historie sovětskych a ruských vzdušně-výsadkových sil, Jota Military, Brno 1998.
75. Зенкович Н., 1985–1991.Что это было?, Олма-Пресс, Москва 2005.
76. Zwei weitere Divisionen der WGT, „Soldat und Technik” 1991/7, s. 505.