KOMPOZYCJE URBANISTYCZNE W KRAJOBRAZACH MIAST GÓRNEGO ŚLĄSKA – PROBLEMY I POTENCJAŁ

W XIX wieku rozwój procesu industrializacji przyczynił się do trwałych i nieodwracalnych przemian w krajobrazach miast. Nowe kompozycje przestrzenne pojawiały się wraz z budową kolejnych fabryk i zakładów przemysłowych oraz zespołów zabudowy robotniczej. Do wielowątkowego rozwoju miast przyczyniła się także urbanistyka okresu modernizmu, w tym XX-wieczne plany regulacji. Integralnym elementem tych założeń były obiekty architektoniczne oraz parki i tereny zieleni komponowanej. Interesującym zagadnieniem były także wielkie koncepcje urbanistyczne (m. in. koncepcja trójmiasta Bytom-Zabrze-Gliwice), mające wpłynąć na poprawę funkcjonalności oraz wzrost wartości artystycznej obszaru. Celem rozważań jest analiza i charakterystyka typów kompozycji urbanistycznych, powstających w krajobrazach miast Górnego Śląska już od końca XVIII wieku. W zakres analiz włączono założenia o różnej skali i sposobie funkcjonowania, takie jak zespoły zabudowy przemysłowej, osiedla robotnicze oraz XX-wieczne kompozycje urbanistyczne, powstające na terenach śródmiejskich. Współcześnie obszary te, pomimo odmiennej funkcji, są ściśle ze sobą powiązane i wpływają na charakterystyczne poczucie tożsamości i ducha miejsca (geniusloci). W toku rozważań określono uwarunkowania powstania poszczególnych układów urbanistycznych oraz ich współczesny stan zachowania. Zwrócono uwagę na kontekst krajobrazowy tych obszarów, oraz pojawiające się problemy. Podkreślono także ich wartość artystyczną oraz potencjał i znaczenie dla współczesnego rozwoju miast.

Pełny tekst (pdf)

[1]    Bednarski A.: Architektura jednorodzinnych zespołów mieszkaniowych w Gliwicach z lat 1919-1939, wyd. Muzeum w Gliwicach, Gliwice 2007.

[2]    Bednarski A.: Zarys modernistycznej architektury Gliwice (1919-1939): działalność architektoniczno-budowlana Karla Schabika, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2009.

[3]    Gaj A.: Przewodnik po Krakowie: Nowej Hucie, Wydawnictwo WAN, Kraków 2013.

[4]    Głazek D.: Gdzie ongiś mieszkał robotnik? [w:] Historyczne osiedla robotnicze, red. G. Brożek, wyd. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, Katowice 2005.

[5]    Kozina I.: Chaos i uporządkowanie: dylematy architektoniczne na przemysłowym Górnym Śląsku w latach 1763-1955, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005.

[6]    Kozina I.: Przemysłowy Śląsk jako inspiracja, [z:] https://www.fabrykasilesia.pl/ numer/wybrany-tekst/irma-kozina-przemyslowy-slask-jako-inspiracja,7,50.html

[7]    Kozina I.: Wczesna architektura przemysłowa, [w:] Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. E. Chojecka, wyd. Muzeum Śląskie, Katowice 2004.

[8]    Markowski A.: Dwie huty, podobna historia: Zakład Słowackiego Powstania Narodowego i Huta im. W. I. Lenina – budowa wielkiego socjalistycznego zakładu przemysłowego, [w:] „Acta HistoricaNeosoliensia”, nr 10/2007, wyd. Katedra histórie FHV UMB, BanskáBystrica 2007.

[9]    Mauer F.: Zagospodarowanie przestrzenne śródmieścia Gliwic, późniejszego ośrodka przemysłu na Śląsku, praca doktorska, Politechnika Śląska, promotor:
dr inż. arch. Czesław Thullie, prof. Politechniki Śląskiej, Gliwice 1962.

[10]  Nalepa-Orłowska I.:, Typy robotniczego osadnictwa górniczo-hutniczego na Górnym Śląsku, [w:] „Górny Śląsk: prace i materiały geograficzne”, red. A. Wrzosek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1955.

[11]  Nowak-Lenartowska A.: Osiedla przyzakładowe jako problem urbanistyczny regionu: na przykładzie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973.

[12]  Łakomy K.: Pracownicze ogrody górnośląskich osiedli przemysłowych z przełomu XIX i XX wieku w świetle wybranych publikacji z epoki, [w:] „Czasopismo Techniczne”, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2012, z. 8-A.

[13] Opania Sz.: Tożsamość a wizerunek obszarów poprzemysłowych: przykład Aglomeracji Górnośląskiej, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2012.

[14]Sokołowska-Mostowiak J.: „Idea miasta – ogrodu” na przykładach osiedli miast górnośląskich, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2011.

[15]  Sulimowska-Ociepka A.: Osiedla patronackie Górnego Śląska: studium miejsca oraz znaczenie kultury przemysłowej w przestrzeni zurbanizowanej, praca doktorska, Politechnika Śląska, promotor: prof. dr hab. inż. arch. Nina Juzwa, Gliwice 2004.

[16]  Szczypka-Gwiazda B.: Pomiędzy praktyką a utopią: Trójmiasto Bytom – Zabrze – Gliwice jako przykład koncepcji miasta przemysłowego czasów Republiki Weimarskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003.

[17]  Wagner T.: Zabrze: nieznane oblicza śląskiej architektury, t. 1, wyd. Towarzystwo Miłośników Zabrza, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, Katowice-Zabrze 2003.