REZYDENCJA I ZAPLECZE GOSPODARCZE W DOBRACH BISKUPÓW PRZEMYSKICH OB. ŁAC. W RADYMNIE W ŚWIETLE XVIII-WIECZNYCH OPISÓW INWENTARZOWYCH

Celem artykułu jest analiza architektoniczna i przestrzenno-użytkowa zespołu rezydencjonalno-gospodarczego w dobrach biskupów przemyskich ob. łac. w Radymnie, wstępnie przedstawiono także architekturę pozostałych zespołów mieszkalno-gospodarczych wchodzących w skład tych dóbr wg ich stanu w połowie XVIII wieku oraz uwagi związane z lokalizacją poszczególnych kompleksów zabudowy. Analiza została przeprowadzona na podstawie tekstu lustracji miasta dokonanej krótko przed 1750 rokiem na zlecenie biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego oraz dwóch wojskowych map topograficznych: z lat 80-tych XVIII wieku i połowy wieku XIX. Na rezydencję biskupów, oprócz drewnianego pałacu w typie dworu alkierzowego z czterema alkierzami narożnymi, otoczonego wałami i fosą, składały się inne zabudowania mieszkalne oraz gospodarcze. W obrębie obronnego obwodu znajdowały się oficyny, kuchnia z piekarnią i szafarnią (spiżarnią) oraz drewutnia z karmnikiem, a także studnia i piwnica, poza wałami ulokowano natomiast stajnię, wozownię, cegielnię i kuźnię, zaś za pałacem rozciągał się ogród. Oprócz zespołu pałacowego w skład omawianych posiadłości wchodziły w XVIII wieku jeszcze trzy folwarki określone w dokumencie źródłowym jako radymiński (w bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji), Bogudzięka (dawny wójtowski) oraz najnowszy – skołoszowski. Osobnym, niewielkim kompleksem zabudowań o trudnej do ustalenia lokalizacji była arenda z browarem, a listę obiektów składających się na gospodarcze zaplecze w dobrach biskupów przemyskich ob. łac. w Radymnie zamykają wolnostojący spichlerz oraz karczma.

Pełny tekst (pdf)

[1] Bielamowicz Z.: Rezydencja biskupów przemyskich w Radymnie w XVIII w., Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia, t. 11: 1984-1985, s. 163-173

[2] Burszta J.: Zabudowa miasta Radymna w połowie XVIII w., Rocznik Województwa Rzeszowskiego, r. 1: 1958, s. 27-48

[3] Gottfried K.: Z przeszłości Radymna, Rocznik Przemyski, t. 10: 1965, s. 115–188

[4] Księga lustracji Radymna i okolicznych dóbr biskupów przemyskich 1746–1750 (Muzeum w Jarosławiu, akta różne, sygn. 6, s. 800–816)

[5] Lustracya generalna dóbr stołowych miasta Radymna cum attinentiis do biskupstwa przemyskiego należących A.Domini 1743 zaczęta et successive expedyowana do r. 1749 (Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, rkps. 3119/II, s. 1599–1[6]56] – w dokumencie źródłowym po s. 1653 błędna numeracja)

[6] Malik R.: Radymno. Charakterystyka budowy przestrzennej miasta lokacyjnego w świetle analizy materiałów kartograficznych, Wiadomości Konserwatorskie, nr 30/2011, s. 71-80

[7] Originalaufnahme des Königreiches Galizien und Lodomerien (pierwsze wojskowe zdjęcie topograficzne) 1:28 800, Kriegsarchiv w Wiedniu, sygn. B IX a 390, sekcja 149 [dostępny na: www.mapire.eu; dostęp 28.05.2017]

[8] Prochaska A.: Radymno, miasteczko i klucz biskupów przemyskich, [w:] Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek miesięczny do „Gazety Lwowskiej”, r. 19: 1891, Lwów 1891

[9] Proksa M.: Małe założenia obronno-rezydencjonalne fundacji biskupów przemyskich w ziemi przemyskiej i sanockiej, Materiały i sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1993, Rzeszów 1994, s. 295-299

[10] Proksa M.: Ostatnie realizacje zamkowe w ziemi przemyskiej i sanockiej, [w:] Archeologia okresu nowożytnego w Karpatach polskich, red. J. Gancarski, Krosno 2008, s. 87-129

[11] Radymno, [w:] Google Maps [dostępny na: https://www.google.pl/maps/place/Radymno; dostęp 28.05.2017]

[12] Sarna W.: Biskupi przemyscy obrz. łać., cz. II: 1624–1900, Przemyśl 1910

[13] Tondos B., Tur J.: Materiały z ewidencji zabytków architektury dworskiej XVI i XVII wieku w województwie rzeszowskim, [w:] Architektura rezydencjonalna i obronna województwa rzeszowskiego w świetle badań naukowych prowadzonych w 25-leciu PRL. Materiały z sesji naukowej, Łańcut 9–10 maja 1970, Łańcut 1972, s. 43–66

[14] Übersicht der Militär-Aufnahme von Galizien und der Bukowina (drugie wojskowe zdjęcie topograficzne) 1:28 800, Kriegsarchiv w Wiedniu, sygn. B IX a 387, Section 8. westliche Colonne VI [dostępny na: www.mapire.eu; dostęp 28.05.2017]

[15] Zub M.: Drewniana rezydencja rzymskokatolickich hierarchów przemyskich w Radymnie w świetle opisu Wacława Hieronima Sierakowskiego, [w:] Badania archeologiczne zespołów sakralnych w Karpatach, red. J. Gancarski, Krosno 2016, s. 321–347