PLANY REGULACJI PRZESTRZENNEJ POLSKICH WIELKICH MIAST W PIERWSZEJ POŁOWIE XX WIEKU A WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE ROZWOJU OŚRODKÓW MIEJSKICH W POLSCE

Choć korzenie koncepcji tzw. polskich Wielkich Miast sięgają XIX wieku, to ich realizacja i największy rozmach, z którym systematycznie starano się wprowadzać je w życie przypada na pierwszą połowę wieku XX. Uformowanie II Rzeczpospolitej, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., stało się momentem przełomowym dla lokalnej planistyki, a nowa sytuacja polityczna była doskonałą okazją dla aparatu administracyjnego, do popularyzacji koncepcji planistycznych i systematycznego ich realizowania. Wzorem przeprowadzonego w 1909 r. konkursu na projekt regulacji Wielkiego Krakowa (determinującego kształt miasta w okresie międzywojennym) i opracowanego na jego podstawie planu regulacyjnego, zaczęto formułować analogiczne koncepcje dla innych miast, niekiedy także na podstawie prestiżowych konkursów architektonicznych. Wspomnieć należy w tym kontekście chociażby ogłoszony 15 Marca 1921 r. konkurs na plan rozbudowy i przebudowy Lwowa, czy rozpisany w 1930 r. konkurs na projekt regulacji i zabudowy miasta Poznania. Zabiegi te posiadały nie tylko wartość planistyczną, ale także zauważalny aspekt polityczny i społeczny. Autor opisuje poszczególne koncepcje oraz niektóre, interesujące prace konkursowe, z uwzględnieniem warunków w jakich zostały opracowane oraz tła, na którym idee te były formułowane. Zaobserwowane analogie pomiędzy koncepcjami historycznymi i współczesnymi zostały wypunktowane i przeanalizowano źródła ich zaistnienia. Zwrócono także uwagę na różnice w planowaniu przestrzennym z pierwszej połowy XX wieku i we współczesnym podejściu do zbliżonej problematyki. Wzięto pod uwagę miasta należące do ziem polskich współcześnie oraz w poruszanym okresie historycznym.

Pełny tekst (pdf)

[1] Drexler I.: Wielki Lwów, Gmina Miasta Lwowa, Lwów, 1920

[2] Kapołka M.: Wybrane interwencje architektoniczne w obiektach modernistycznych wzdłuż Alei Trzech Wieszczów w Krakowie, [w:] Episteme, nr 33/2016, Kraków 2016, s. 59-71

[3]    Klimas M., Lesiak-Przybył M., Sokół A.: Wielki Kraków – Rozszerzenie granic miasta w latach 1910-1915. Wybrane materiały ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, Archiwum Państwowe w Krakowie, Kraków, 2010

[4] Kodym-Kozaczko G., Kozaczko M.: Plan ogólny zabudowania Poznania (1931-1939) na tle europejskiej teorii I praktyki budowy miast, [w:] Modernizm w Europie – modernism w Gdyni, Architektura lat międzywojennych i jej ochrona, red. Sołtysik M. J., Hirsch R., Gdynia, 2009, s. 105-114

[5] Kodym-Kozaczko G.: Rozwój przestrzenny w planowaniu urbanistycznym w latach 1900-1990, [w:] Architektura I urbanistyka Poznania w XX wieku, red. T. Jakimowicz, Poznań 2005, s.21-30

[6]    Motak M.: Historia rozwoju urbanistycznego Krakowa w zarysie, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków, 2012

[7] Mydel R.: Rozwój struktury przestrzennej miasta Krakowa, Ossolineum. Wrocław, 1979

[8]    Nowakowski M.: Sto lat planowania przestrzennego polskich miast (1910-2010), Oficyna Naukowa, Warszawa, 2013

[9]    Pajzderski S.: Rozbudowa miasta Poznania, [w:] Księga pamiątkowa Miasta Poznania, Magistrat Stołecznego Miasta Poznania, Poznań, 1929, s.507-511

[10] Paprocki A.: Konkurs na projekt regulacji i zabudowy m. Poznania, [w:] Architektura i Budownictwo, nr 1, 1932, s. 1-8

[11] Posatsky B.: Transformacje przestrzenne centrum Lwowa (plany i realizacje
w ciągu XX i XXI wieku), [w:] Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej 170, Budownictwo 20, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2015, s. 211 – 226

[12] Różański S.: Plan ogólny Wielkiej Warszawy, [w:] Architektura i Budownictwo,
nr 11, 1928, s. 410-415

[13] Rudnicki Cz.: Regulacja Warszawy w okresie wieku XIX i początku XX, [w:] Architektura i Budownictwo, nr 11, 1928, s. 404-409

[14] Seibert K.: Plan Wielkiego Krakowa, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1983

[15] Tołwiński T.: Urbanistyka Tom II, Budowa miasta współczesnego, Politechnika Warszawska, Warszawa, 1939

[16] Wielki Kraków, praca zbiorowa[w:] Architekt, nr 7, 1910

[17] Zuziak Z.: O tożsamości urbanistyki, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków, 2008