PROBLEMATYKA WSPÓŁCZESNYCH FUNKCJI W ZABYTKOWYCH BYŁYCH ŻYDOWSKICH DOMACH MODLITW NA PRZYKŁADZIE „DUŻEJ” SYNAGOGI W JAROSŁAWIU

Publikacja traktuje o morfologii synagog europejskich. Omówiono w niej tradycyjne zasady wystroju wnętrz oraz reguły wznoszenia bóżnic. Przeanalizowano historię i stan zachowania „dużej” synagogi w Jarosławiu, przeprowadzono inwentaryzację oraz studia archiwaliów, wykonano szkice odręczne i dokumentację fotograficzną. Przedstawiono istniejące w obiekcie zagrożenia. Nakreślenie ich było niezbędne do pełnego poznania obiektu i przyjęcia działań konserwatorskich celem jego ratowania. Zaproponowano koncepcję aranżacji byłej synagogi dla Zespołu Szkół Plastycznych w Jarosławiu. Wszelkie działania na zabytku wraz z pracami restauratorskimi miały na celu nadanie budynkowi cech utylitarnych. Jednak warunkiem ich przeprowadzenia było poszanowanie wartości historycznych zabytku. Istotną sprawą było również zachowanie autentyzmu zabytku, nie może mieć bowiem miejsce jego fałszowania i domniemanego odbioru. Dlatego też wszelkie nowo wprowadzane elementy posiadają nowoczesne formy, dzięki czemu odróżniają się od oryginalnej, zabytkowej substancji. Zaprojektowano przestrzenie wystawiennicze prac plastycznych oraz kameralną ekspozycję żydowskiego dziedzictwa kulturowego. Wprowadzono odpowiedni scenariusz wystawienniczy, który został przewidziany tak, by pobudzić ciekawość zwiedzających, obserwatorzy nie będą zatem biernymi, znużonymi widzami, lecz aktywnymi performerami. Do architektury budynku wprowadzono elementy nawiązujące do jego wcześniejszego przeznaczenia: antresolę – w odniesieniu do babińca oraz szklaną instalację na kształt tuby – w odniesieniu do bimy. Systemowo zaprojektowany układ świateł podkreśli poszczególne eksponaty, wyłoni je z przestrzeni. Całość ekspozycji zapewni zwiedzającym nowe wrażenia estetyczne. Widz zostanie niejako „wciągnięty w wir sztuki”, będzie kontemplował barwy, faktury i kształty. Celem zobrazowania przyjętych rozwiązań załączono rysunki techniczne i wizualizacje wnętrz.

Pełny tekst (pdf)

1. Gottfried K.: Ilustrowany przewodnik po Jarosławiu z planem miasta. Nakładem Stowarzyszenia Miłośników starego Jarosławia, Jarosław 1937, s. 28.
2. Jurjewicz H.: Karta ewidencyjna architektury i budownictwa. Rejestr zabytków nr A-890, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Przemyślu, 1996, s. 2.
3. Karta Wenecka. Postanowienia i uchwały II Międzynarodowego Kongresu Architektów i Techników Zabytków. Dokument 1. Międzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytków
4. i Miejsc Zabytkowych, Wenecja 1964, s. 1.
5. Konarzewski Z.: Opinia o stanie technicznym budynku byłej synagogi w Jarosławiu. Warszawa 1962, s. 1.
6. Małachowicz E.: Konserwacja i rewaloryzacja architektury w środowisku kulturowym. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2007, s. 305, 306.
7. Orłowicz M.: Jarosław. Jego przeszłość i zabytki. Nakładem Uniwersytetu Żołnierskiego
8. w Jarosławiu, Lwów, Warszawa 1921, s. 92.
9. Peter M., Wolniewicz M. i in.: Pismo Święte Stary i Nowy Testament w przekładzie z języków oryginalnych. Wydaw. Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 2003, Ps 130,1.
10. Piechotek M.K.: Bramy Nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Wydaw. Krupski i S-ka, 1999, s. 27.
11. Renowacje elewacji obiektów zabytkowych. Przedsiębiorstwo Budowlane PANON, 2008. www.panon.pl/index.php/oferta/technologia/41-technologie/53-elewacjezabytkowe#wstep  (18.04.2013)
12. Trepp L.: Żydzi naród historia religia. Wydaw. Cyklady, Warszawa 2009, s. 350.
13. Urban K.: Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966. Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2006, s. 320, 321, 323.
14. Wolantkowski A., Łoziński H.: Projekt renowacji elewacji budynku byłej synagogi w Jarosławiu, 1999, s. 1, 2.