SYNAGOGA – UKRYTE MIEJSCE PAMIĘCI

Praca stanowi część badań nad architekturą żydowską w województwie łódzkim. W artykule zaprezentowano znaczenie pamięci zbiorowej, oraz koncepcję miejsc pamięci, wskazując najistotniejsze jej aspekty. Omówiono rolę, jaką pełni pamięć, sposoby jej przekazywania, oraz złożoność i problemy, jakie za sobą niesie. Odnosząc koncepcję miejsc pamięci do obiektów pełniących w przeszłości funkcję synagog, przedstawiono je jako element architektury wpływający na kreowanie pamięci obecnych i przyszłych pokoleń. W dalszej części artykułu nakreślono stan badań, oraz wskazano kluczową literaturę traktującą o obiektach byłych bożnic. Widząc w synagogach szczególne miejsce pamięci, ze względu na sprawowaną niegdyś ważną funkcję administracyjną, religijną i kulturową, autor zastanawia się nad istniejącymi możliwościami adaptacji tych obiektów, oraz sposobach nadania im utylitarnej funkcji. Zaprezentowano przykład przekształcenia synagogi w Jarosławiu dla Zespołu Szkół Plastycznych, jako działanie pozytywne. Następnie przedstawiono wyniki wstępnych badań nad synagogami w województwie łódzkim. Podkreślono, że przeprowadzenie dalszych prac badawczych, polegających między innymi na analizie stanu zachowania obiektów oraz informacji o rodzaju upamiętnienia, pozwoli odpowiedzieć na pytanie o sposób funkcjonowania ich w pamięci. Przedstawiono spis miejscowości, dokonując podziału na obiekty istniejące, nieistniejące, lub te, które mogły istnieć w danej lokalizacji i dlatego wymagają weryfikacji potwierdzonej dalszymi badaniami. Zaproponowano sposób wykonywania klasyfikacji obiektów, analizując ich najważniejsze cechy, takie jak rok budowy, rok dewastacji, stan własności, stopień zachowania oryginalnej formy architektonicznej, czy obecnie pełniona funkcja.

Pełny tekst (pdf)

1. Bergman E., Jagielski J.: Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce. Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1996.
2. Kabrońska J.: Architektura jako forma pamięci. Rola architektury w tworzeniu współczesnego horyzontu wartości. Politechnika Gdańska, Gdańsk 2008.
3. Bauman Z.: Nowoczesność i zagłada. Biblioteka Kwartalnika Masada, Warszawa 1992.
4. Kaźmierska K.: Rola pamięci zbiorowej we współczesnym społeczeństwie – czy łatwo ją określić?, w: Szpociński A. (red.): Przeszłość w dyskursie publicznym. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013.
5. Burchard P.: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. ZG Reprint, Warszawa 1990.
6. Wilczyk W.: Niewinne oko nie istnieje. Atlas Sztuki, Łódź 2009.
7. Gosztyła M., Jandziś K.: Problematyka współczesnych funkcji w zabytkowych byłych żydowskich domach modlitw na przykładzie „dużej” synagogi w Jarosławiu. Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury, t. XXXI, z. 61, n 1/2014, s.37-53.
8. www.sztetl.org.pl {dostęp 15.09.2015 r.}.